Wykład dotyczy historii architektury i wzornictwa przemysłowego w Polsce od 1945 do czasów najnowszych. Celem spotkań jest przedstawienie i analiza wybranych tendencji i dzieł ze wspomnianych dziedzin, które funkcjonowały w Polsce po II wojnie światowej, ale także wskazanie szerokiego kontekstu kulturowego, instytucjonalnego, ekonomicznego i politycznego, w jakim mogły (lub musiały) powstać i być realizowane. Omówione zostaną także wybrane koncepcje teoretyczne związane z projektowaniem, tendencje krytyki architektonicznej tego czasu oraz funkcjonowanie zjawisk architektonicznych w polu popkultury (filmów, komiksów, teledysków).

Wykłady poświęcone są m.in. głównym zagadnieniom powojennej odbudowy, socrealizmu, odwilży, późnego modernizmu, koncepcji utopijnych i futurystycznych z lat 60. i 70. XX w.,  postmodernizmu, a także głównym tendencjom dotyczącym dekoracji architektonicznych, projektowania wnętrz i ich wyposażenia. Ostatnie spotkania dotyczą najnowszych zjawisk architektonicznych od przemian politycznych i ekonomicznych 1989 po charakterystykę wybranych młodych pracowni architektonicznych a także zagadnienia wartościowania i ochrony dziedzictwa architektury współczesnej w Polsce.

Zaliczenie odbywa się na podstawie materiału omawianego na wykładzie (podana literatura ma charakter pomocniczy), udostępnionych ilustracji w postaci prezentacji pdf, zaliczenie ma formę pisemnego testu. Wymagana jest obecność na wykładach.

Opracowania ogólne (wybór):

1. Basista Andrzej, Betonowe dziedzictwo. Architektura w Polsce czasów komunizmu, wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków, 2001
2. Chcemy być nowocześni. Polski design 1955-1968, red. Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, wyd. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawie 2011
3. Cichońska Izabela, Popera Karolina, Snopek Kuba, Architektura VII dnia, wyd. Europejska Stolica Kultury Wrocław 2016, Fundacja Bęc Zmiana, Wrocław 2016
4. Cymer Anna, Architektura w Polsce 1945-1989, wyd. Centrum Architektury, Narodowy Instytut Architektury, Warszawa 2018
5. Frejlich Czesława, Lisik Dominik, Polish Design: Uncut, Instytut Adama Mickiewicza, Warszawa 2013
6. Frejlich Czesława, Lisik Dominik, Zaprojektowane. Polski dizajn 2000–2013,wyd. 2+3D, Kraków 2013
7. Kiecko Emilia, Przyszłość do zbudowania. Futurologia i architektura w PRL, wyd. Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2018
8. Kostrzyńska-Miłosz Anna, Polskie meble 1945-1970. Idee i rzeczywistość, wyd. Instytut Sztuki PAN, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2021
9. Kozina Irma, Polski Design, wyd. SBM Renata Gmitrzak, 2015
10. Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka, t. 1 i 2, red. Lidia Klein, Alicja Gzowska, wyd. Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, Warszawa 2003
11. Rzeczy pospolite: polskie wyroby 1899-1999, red. Anna Demska, wyd. Bosz, Warszawa 2000 (katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie)
12. Sumorok Aleksandra, Socrealizm i socrealizmy. Architektura wnętrz w Polsce 1949-1956, wyd. Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi, Łódź 2021
13. Szafer T. Przemysław, Nowa architektura polska. Diariusz lat 1966-1970, Warszawa 1972
14. Szafer T. Przemysław, Nowa architektura polska. Diariusz lat 1971-1975, Warszawa 1979
15. Szafer T. Przemysław, Nowa architektura polska. Diariusz lat 1976-1980, Warszawa 1981
16. Teksty modernizmu. Antologia polskiej krytyki i teorii architektury 1918-1981 t. I i II, red. Dorota Jędruch, Dorota Leśniak-Rychlak, Marta Karpińska, wyd. Instytut Architektury, Kraków 2018

Wykład jest poświęcony architekturze XVII i XVIII wieku na terenie Niemiec (w obecnych granicach). Podczas zajęć zostaną omówione istotne zjawiska architektoniczne w różnych regionach Niemiec. Przedstawione zostaną najważniejsze dzieła i sylwetki barokowych architektów. Oprócz zagadnień czysto architektonicznych uwagę poświęci się także dekoracji wnętrz. Ponadto w wykładzie uwzględniono do pewnego stopnia problematykę urbanistyczną.

Zaliczenie przedmiotu: zaliczenie odbędzie się na ostatnich zajęciach w formie testu z pytaniami otwartymi, bazującymi na slajdach.

Bibliografia wstępna:

- H. Bächler, M. Schlechte, Sächsisches Barock. Aus der Zeit von Matthes Daniel Pöppelmann, Leipzig 1986.

- H. Bauer, Barock. Kunst einer Epoche, Berlin 1992.

- A. Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, t. 2, Warszawa-Kraków, rozdz. IX.

- H.-J. Giersberg, Friedrich als Bauherr. Studien zur Architektur des 18. Jahrhunderts in Berlin und Potsdam, Berlin 1986.

- R. Klessmann, Sztuka baroku w Niemczech, tłum. S. Michalski, M. Winnicka, Warszawa 1974.

- N. Lieb, Barockkirchen zwischen Donau und Alpen, München 1992.

- P. Meyer, Rokokowa architektura niemiecka, w; tegoż, Historia sztuki europejskiej, t. 2: Od renesansu po czasy współczesne, tłum. F. Buhl, J. Ruszczyc, A. Steinborn, Warszawa 1973, s. 197-204.

- M. Warnke, Geschichte der deutschen Kunst, t. 2, München 1999, rozdz. V i VI.

- M. Warnke, Geschichte der deutschen Kunst, t. 3, München 2000, rozdz. I (gł. s. 18-42).

Sztuka współczesna w Rosji wyznaczyła sobie role krytyczną wobec nowego systemu putinizmu, który jednocześnie podejmuje próby zawłaszczenia również przestrzeni symbolicznej. Jednocześnie pozostaje głęboko zanurzona we współczesne dyskursy mniejszościowe, feministyczne i ogólnospołeczne, nieustannie tworząc w dialogu z własną, prawosławną i romantyczną tradycją. Najczęstszymi strategiami wypowiedzi są te pozostające w szerokim pojęciu subwersji i aktywizmu, czy wreszcie prawie otwartego buntu w rodzaju „Przewrotu pałacowego” grupy Voina czy wystąpienia Pussy Riot oraz aktywizmu po antyqueerowej ustawie Dumy Państwowej. W analizach współczesnej sztuki rosyjskiej konieczne będzie również obszerne wprowadzenie kulturoznawcze, prezentujące religijne, społeczne i polityczne tło sztuki współczesnej.

W zakres analizowanej tematyki wejdą: pojęcie subwersji i jej podstawowych strategii z zastosowaniem do sztuki rosyjskiej, krótkie wprowadzenie do awangardy rosyjskiej (niezbędne jako tlo do działań niektórych artystów opartych na cytacie i grze z tradycją); zjawisko sztuki feministycznej, gender i queer w Rosji; wskazane zostaną podstawowe instytucje, najważniejsze wystawy i nagrody (nagroda Kandinskiego i nagroda Innowacje). Wprowadzone zostanie pojęcie jurodivego (rel. ) i rola „wieszcza” sztuki współczesnej.

Po drugiej stronie buntu usytuowane zostaną najważniejsze zjawiska konformistyczne, sztuka oficjalne epoki po rozpadzie ZSRR.

Warunki zaliczenia: uczestnictwo w zajęciach oraz pisemne kolokwium na ostatnich zajęciach

Wybrana literatura:

• Russian Postmodernism: New Perspectives on Post-Soviet Culture, red. Michail N. Ėpštejn, A. A. Genis, Nowy Jork, Oxford 1999.
• Mapping Postcommunist Cultures: Russia and Ukraine in the Context of Globalization. Montreal & Kingston; London, 2007.
• Laurie Essig, Queer in Russia  1999, Durham 1999.
• Post-post-Soviet? Art, politics & society in Russia at the turn of the decade, red. Marta Dziewanska, Ekaterina Degot, Ilya Budratskis. Warszawa 2013.
• Za czerwonym horyzontem = Beyond the red horizon  (katalog), red. kat. Ewa Gorządek, Stach Szabłowski, Irina Gorłowa, Warszawa 2004.

Malarstwo witrażowe przeżywało szczyty swego rozwoju w wiekach średnich i ponownie w XIX stuleciu. Współcześnie witraż pozostaje na marginesie zainteresowań historyków sztuki, jako kłopot bywa postrzegany przez użytkowników zabytkowych kościołów, a zarazem, ta sztuka oparta na działaniu światła, jest – paradoksalnie – popkulturowym symbolem tzw. „mroków średniowiecza”. Celem wykładu jest zaprezentowanie szerokiego spektrum kontekstów, w jakich współcześnie funkcjonuje witraż. Wykład będzie podzielony na kilka bloków tematycznych.

1. WITRAŻ – TEMAT HISTORII SZTUKI. Poszukamy odpowiedzi na kilka pytań: W jaki sposób malarstwo witrażowe jest obecne we współczesnym dyskursie historyków sztuki? Co jest przyczyną niemal zupełnej nieobecności witrażu w podstawowym  wykładzie historii  sztuki? Jakie metody badawcze stosowane są obecnie w odniesieniu do dawnego malarstwa witrażowego i jakie rodzą owoce? 

2. WITRAŻ – PROBLEM KONSERWATORSKI. Kolejna część poświęcona zostanie problemom konserwatorskim i dokumentacyjnym. Zostaną zaprezentowane kwestie współczesnych metod zabezpieczania witraży in situ, dawne i nowe metody konserwacji i badań nad historycznym szkłem witrażowym, a także problematyka dokumentacji i digitalizacji malarstwa witrażowego.

3. WITRAŻ – OBIEKT KOLEKCJONERSKI. Ze względu na materialne właściwości, witraż jest „trudnym” obiektem kolekcjonerskim, warto więc skonfrontować się z kilkoma związanymi z tym zagadnieniami. Od kiedy i w jaki sposób witraże funkcjonują w obiegu kolekcjonerskim? Jakie problemy wiążą się z prezentacją takich obiektów na wystawach? Jakie perspektywy mają w tym zakresie badania proweniencyjne?

4. WITRAŻ – WYZWANIE ARTYSTYCZNE. Ta część wykładu będzie  poświęcona witrażom współczesnym. Przyjrzymy się różnym koncepcjom wykorzystania tej techniki artystycznej w przestrzeniach zabytkowych i w nowej architekturze sakralnej, zadając pytania:  jak tradycyjna technika służy nowym formom ekspresji artystycznej? Jakie nowe technologie wzbogacają witraż? Jakie problemy rodzą się na styku osobistej ekspresji współczesnego witrażysty i wymogu poszanowania ram jaką tworzą historyczne obiekty architektury?

5. WITRAŻ – MOTYW POPKULTURY. Na koniec spróbujemy wychwycić i poddać analizie obecność witrażu we współczesnej kulturze wizualnej, z uwzględnieniem takich dziedzin jak dizajn, moda, projektowanie graficzne, film itd.

Zasady zaliczenia:

Warunkiem wstępnym jest obecność na zajęciach (akceptowane trzy nieobecności). Zaliczenie pisemne podczas ostatnich zajęć w formie jednostronicowej, otwartej wypowiedzi na temat jednego z pięciu wiodących zagadnień wykładu.

Podstawowa literatura:

Vitrail : Ve - XXIe siècle, red. Michel Hérold, Véronique David, fot. Marc Walter, Paris 2014 (tu szersze wskazówki bibliograficzne dla zainteresowanych pogłębieniem własnych studiów)

Investigations in Medieval Stained Glass. Materials, Methods, and Expressions, red. Elizabeth Pastan, Brigitte Kurmann-Schwarz, Leyden – Boston 2019

Dobrosława Horzela, Cud światła: witraże średniowieczne w Polsce, noty katalogowe: Edyta Bernady et al., kat. wyst. Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2020

Wykład dotyczy historii architektury i wzornictwa przemysłowego w Polsce od 1945 do czasów najnowszych. Celem spotkań jest przedstawienie i analiza wybranych tendencji i dzieł ze wspomnianych dziedzin, które funkcjonowały w Polsce po II wojnie światowej, ale także wskazanie szerokiego kontekstu kulturowego, instytucjonalnego, ekonomicznego i politycznego, w jakim mogły (lub musiały) powstać i być realizowane. Omówione zostaną także wybrane koncepcje teoretyczne związane z projektowaniem, tendencje krytyki architektonicznej tego czasu oraz funkcjonowanie zjawisk architektonicznych w polu popkultury (filmów, komiksów, teledysków).

Wykłady poświęcone są m.in. głównym zagadnieniom powojennej odbudowy, socrealizmu, odwilży, późnego modernizmu, koncepcji utopijnych i futurystycznych z lat 60. i 70. XX w.,  postmodernizmu, a także głównym tendencjom dotyczącym dekoracji architektonicznych, projektowania wnętrz i ich wyposażenia. Ostatnie spotkania dotyczą najnowszych zjawisk architektonicznych od przemian politycznych i ekonomicznych 1989 po charakterystykę wybranych młodych pracowni architektonicznych a także zagadnienia wartościowania i ochrony dziedzictwa architektury współczesnej w Polsce.

Zaliczenie odbywa się na podstawie materiału omawianego na wykładzie (podana literatura ma charakter pomocniczy), udostępnionych ilustracji w postaci prezentacji pdf, zaliczenie ma formę pisemnego testu. Wymagana jest obecność na wykładach.

Opracowania ogólne (wybór):

Basista Andrzej, Betonowe dziedzictwo. Architektura w Polsce czasów komunizmu, wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków, 2001

Chcemy być nowocześni. Polski design 1955-1968, red. Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, wyd. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawie 2011

Cichońska Izabela, Popera Karolina, Snopek Kuba, Architektura VII dnia, wyd. Europejska Stolica Kultury Wrocław 2016, Fundacja Bęc Zmiana, Wrocław 2016

Cymer Anna, Architektura w Polsce 1945-1989, wyd. Centrum Architektury, Narodowy Instytut Architektury, Warszawa 2018

Frejlich Czesława, Lisik Dominik, Polish Design: Uncut, Instytut Adama Mickiewicza, Warszawa 2013

Frejlich Czesława, Lisik Dominik, Zaprojektowane. Polski dizajn 2000–2013,wyd. 2+3D, Kraków 2013

Kiecko Emilia, Przyszłość do zbudowania. Futurologia i architektura w PRL, wyd. Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2018

Kostrzyńska-Miłosz Anna, Polskie meble 1945-1970. Idee i rzeczywistość, wyd. Instytut Sztuki PAN, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2021

Kozina Irma, Polski Design, wyd. SBM Renata Gmitrzak, 2015

Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka, t. 1 i 2, red. Lidia Klein, Alicja Gzowska, wyd. Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, Warszawa 2003

Rzeczy pospolite: polskie wyroby 1899-1999, red. Anna Demska, wyd. Bosz, Warszawa 2000 (katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie)

Sumorok Aleksandra, Socrealizm i socrealizmy. Architektura wnętrz w Polsce 1949-1956, wyd. Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi, Łódź 2021

Szafer T. Przemysław, Nowa architektura polska. Diariusz lat 1966-1970, Warszawa 1972

Szafer T. Przemysław, Nowa architektura polska. Diariusz lat 1971-1975, Warszawa 1979

Szafer T. Przemysław, Nowa architektura polska. Diariusz lat 1976-1980, Warszawa 1981

Teksty modernizmu. Antologia polskiej krytyki i teorii architektury 1918-1981 t. I i II, red. Dorota Jędruch, Dorota Leśniak-Rychlak, Marta Karpińska, wyd. Instytut Architektury, Kraków 2018

Zajęcia monograficzne w semestrze letnim (15 h) poświęcone będą wybranym rękopisom dekorowanym oraz przedmiotom o charakterze sakralnym z dziedziny rzemiosła artystycznego - najstarszym zachowanym w zbiorach polskich (np. pektorał-stauroteka z Ostrowa Lednickiego, czara włocławska, Kodeks Pułtuski, Sakramentarz z Tyńca, sacralia z Tyńca). Dzieła te mają charakter importów artystycznych, które mogły dotrzeć na ziemie polskie do najstarszych ośrodków władzy i kultury chrześcijańskiej u zarania państwa wczesnopiastowskiego. W planie mikromonografie wybranych przykładów w ujęciu problemowym i analitycznym oraz szerszym kontekście porównawczym. Ważnym jest, że importy artystyczne z ziem polskich w swoim obrębie stanowią grupę niezwartą, wyrywkową, toteż mają specyfikę dzieł odosobnionych względem siebie, ponadto z wiekszymi lub mniejszymi trudnościami badawczymi znajdują rodzinę w sztuce europejskiej.

W miarę możliwości, prawdopodobnie niektóre zajęcia odbywać się będą w terenie, tj. przy dziełach przechowywanych w zbiorach krakowskich (Muzeum Narodowe, Muzeum Katedralne, Zamek Królewski), toteż przeznaczone są dla małej grupy uczestników, zainteresowanych zagadnieniami wczesnej sztuki średniowiecznej. W pewnym sensie dobór dzieł i harmonogram (tj. tryb co tydzień od połowy kwietnia lub co dwa tygodnie) uzależniony będzie od terenowych możliwości organizacyjnych, do ustalenia zimą.

Podstawowa literatura (kolejne pozycje w toku zajęć):

Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. 1-2, Warszawa 1971, red. M. Walicki, [t. 1 – wybrane wątki; t. 2 – wybrane noty katalogowe].

Mroczko T., Polska sztuka przedromańska i romańska, Warszawa 1988.

Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990.

Świechowski Z., Sztuka romańska, Warszawa 2005 (Dzieje sztuki polskiej, t. I)

Wykład będzie zorganizowany wokół trzech wiodących problemów. Pierwszym z nich jest fotomontaż i jego miejsce w dziejach fotografii od XIX do XXI wieku. Naszą uwagę skupimy na problematyce społeczno-politycznych aspektów funkcjonowania fotomontażu, a także ograniczeń i nowych możliwości jakie przed tą formą fotografii otwiera wiek XXI. Drugim z problemów będzie dokument fotograficzny, fotografia dokumentalna jako sztuka, jako  formalizacja „banalnego” oraz jako fotografia codzienności. To tutaj podmiot stanie na rozdrożu estetyki i etyki, a fotografia jako medium w rękach artysty będzie narzędziem do poszukiwania jedności obu tych sfer. Trzeci z zasadniczych wątków będzie nie tylko chronologicznym zamknięciem pewnej myśli o obrazie fotograficznym, jako odzwierciedleniu rzeczywistości, ale też refleksją nad tym, do jakiego stopnia pojęcie montażu ma jeszcze sens w XXI wieku. W tej części wykładu zajmiemy się „fotografią” wieku, w którym obrazy, wytwarzane przez generatywne sieci przeciwstawne (jeden z modeli uczenia maszynowego), nie tyle podważają rolę autora (już od dawna kwestionowaną), co zacierają granice pomiędzy tym, co było i zostało zmanipulowane, a tym, co powstało ex nihilo i dopiero będzie manipulowane. Będzie to historia konfliktu między fotografią przeszłości, a obrazem elektronicznym przyszłości, który nie ma żadnych odnośników w przeszłości, gdzie tylko podobieństwo jest sferą śladu lub odzwierciedlenia. Będzie to historia „fotografii” wieku rozpływającego się „indeksu” (w sensie, jaki nadała mu w 1977 r. Rosalind Kraus) w cyfrowym świecie uczenia maszynowego.

Sposób zaliczania: Wypracowanie na jeden z trzech tematów podanych podczas wykładów. 3000 znaków bez spacji, wydruk papierowy do złożenia podczas ostatniego wykładu.

Bibliografia:

Kemp, Wolfgang, Historia Fotografii. Od Daguerre’a do  Gursky’ego, Kraków, 2014.

Potocka, Maria Anna, Fotografia : Ewolucja medium sztuki, Warszawa, 2010.

Soulages, François, Estetyka fotografii : strata i zysk, Kraków, 2012.

Rouillé, André, Fotografia : między Dokumentem a sztuką współczesną, Kraków, 2007.

Zajęcia monograficzne w semestrze zimowym (30 h) dotyczyć będą nastepujących wątków:

Wzrost znaczenia dynastii Liudolfingów w Saksonii; koronacja cesarska Ottona I w roku 962; dom panujący Ottonów a Italia Północna; przybycie z Bizancjum księżniczki Theophano i jej rola jako współcesarzowej i regentki; dom panujący a Reichskirchensystem; Rzym – Akwizgran – Magdeburg; wizja władzy cesarskiej; modele propagowania programu politycznego renovatio imperii; miniatury z wizerunkami tronującego cesarza, ich późnoantyczna koncepcja i przekształcenia w duchu teologii politycznej; mecenat artystyczny rodziny panującej i wielkich osobistości Kościoła; rodzina cesarska w klasztorze kobiecym.

Architektura katedr i kościołów klasztornych Cesarstwa; odmienność strukturalna i stylowa architektury; liturgia i kult relikwii: krypta, westwerk, chór zachodni, transept; polityka i liturgia w architekturze; ośrodki malarstwa iluminowanego – język form; Mistrz Registrum Gregorii – recepcja formuł późnoantycznych poprzez karolińskie i bizantyńskie wzorce; mikroarchitektura; sztuka w brązie; rzeźba w drewnie i figura ludzka w trójwymiarze; dekoracja; reliefowa dekoracja w kości słoniowej, jej główne ośrodki w Północnej Italii i Lotaryngii.

Recepcja antyku, dziedzictwa karolińskiego i relacje ze sztuką kręgu bizantyńskiego; tzw. renesans ottoński  a idea odnowienia Cesarstwa Rzymskiego; cywilizacja ottońska jako będąca w bezpośrednim zasięgu oddziaływania dziedzictwa grecko-rzymskiego i jego różnych kontynuacji.

Literatura podstawowa do wykładu dostępna w bibliotece IHS:

Grodecki L., Mütherich F., Taralon J, Wormald F., Die Zeit der Ottonen und Salier, Monachium 1973.

Otto der Grosse und Magdeburg und Europa, t. 1: Essays, t. 2: Katalog, red. M. Puhle, Moguncja 2001(wybór syntez).

Ottonische Neuanfänge. Symposion zur Austellung „Otto der Grosse, Magdeburg und Europa“, hrsg. von B. Schneidmüller und S. Weinfurter, Mainz 2001

Die Ottonen. Kunst-Architektur-Geschichte, red. K.G. Beuckers, J. Cramer, M. Imhof, Petersberg 2006 (wybór syntez).

Bernward von Hildesheim und das Zeitalter der Ottonen. Katalog der Ausstellung Hildesheim 1993, red. M. Brandt, A. Eggebrecht, Moguncja 1993

Skubiszewski P., Malarstwo karolińskie i przedromańskie, Warszawa 1973 (rozdziały VI-IX).

Skubiszewski P., Ecclesia, Christianitas, Regnum et Sacerdotium dans l’art des Xe-XIe s. Ideés et structures des images, Cahiers de Civilisation Médiévale, 28, 1985, s. 136-152.

Skubiszewski P., W służbie Cesarza, w służbie króla. Temat władzy w sztuce ottońskiej [w:] Funkcja dzieła sztuki, Warszawa 1972.

Kolejne pozycje o rozszerzonej tematyce dostępne u prowadzącego wedle zgłoszeń.

Przedmiotem wykładu będzie problematyka odwołań do przeszłości za pośrednictwem form artystycznych i architektonicznych postrzeganych w XVI wieku jako dawne. U progu nowożytności można zauważyć w Europie wzmożone zainteresowanie przeszłością jako podstawą, na której opierano „narodowe”, regionalne i lokalne tożsamości rozmaitych wspólnot, budowano autorytety władzy i legitymizowano prawa. Ponieważ fundamentem każdego autorytetu w tym okresie było pochodzenie, wszelkiego rodzaju roszczenia (polityczne, terytorialne, prawne itp.) podbudowywano argumentami historycznymi, czasem prawdziwymi, czasem zmyślonymi. Manifestowaniu dawnego pochodzenia państw, miast, krain bądź rodów służyły w tym okresie literatura, nauka, sztuka i architektura, które za pomocą sobie właściwych środków przyczyniały się do utrwalania w Europie swoistej mentalności retrospektywnej. Z punktu widzenia historii sztuki szczególnie interesujący jest fakt, że roszczenia tego typu odwoływały się nie tylko do antyku rzymskiego, lecz także do wielu innych okresów, które postrzegano jako starożytne, co podważa uproszczoną wizję renesansu, utożsamiającą tę epokę z odrodzeniem form klasycznych w sztuce. W rzeczywistości, w zależności od tradycji historiograficznej podtrzymywanej w danym miejscu, za starożytne mogły uchodzić nie tylko relikty o metryce antycznej, lecz również te powstałe w średniowieczu, dziś klasyfikowane jako romańskie lub nawet gotyckie. W efekcie, w wielu budowlach i dziełach sztuki, które miały uchodzić za obraz przeszłości i programowo nawiązywały do starożytności, wykorzystywano nie tylko elementy wywodzące się z klasycznego (tj. włoskiego) wokabularza form lecz także wiele innych, które uważano za dawne.

            W czasie wykładu omówione zostaną rozmaite przejawy odwołań do przeszłości w sztuce i architekturze XVI wieku we Włoszech, Francji, Niderlandach, krajach Cesarstwa i w Europie Środkowej. Rezultaty tych odwołań, choć częstokroć różniące się między sobą pod względem formalnym, dają świadectwo ogólno-europejskiemu zjawisku, które zasługuje na uwagę jako istotny czynnik kształtujący krajobraz artystyczny kontynentu w okresie nowożytnym.

Warunki zaliczenia: obecność, test jednokrotnego wyboru, składający się z 10 pytań, wypełniany pod koniec ostatniego spotkania. Do zaliczenia wymagane jest 50% poprawnych odpowiedzi.

Literatura:

1. Ambitious Antiquities, Famous Forebears. Constructions of a global past in the early modern Netherlands and in Europe, ed. Karl E. Enenkel, Konrad A. Ottenheim, Leiden-Boston 2019.
2. Graf, Klaus, Retrospektive Tendenzen in der bildenden Kunst vom 14. bis zum 16. Jahrhundert. Kritische Überlegungen aus der Perspektive des Historikers, w: Mundus in imagine. Bildersprache und Lebenswelten im Mittelalter. Festgabe für Klaus Schreiner, Hrsg. Andrea Löther, München 1996, s. 389-420.
3. Graf, Klaus, Fürstliche Erinnerungskultur. Eine Skizze zum neuen Modell des Gedenkens in Deutschalnd im 15. und 16. Jahrhundert, w: Les Princes et l’histoire du XIVe au XVIIIe siècle, ed. Chantall Grell, Werner Paravicini, Jürgen Voss, Bonn 1998, s. 1-11.
4. Gryglewski, Piotr, De Sacra Antiquitate. Odwołania do przeszłości w polskiej architekturze sakralnej XVI wieku, Warszawa 2012.
5. Historyzm – tradycjonalizm – archaizacja. Studia z dziejów świadomości historycznej w średniowieczu i okresie nowożytnym, red. Marek Walczak, Kraków 2015.
6. Kwaśniewski, Artur, Retrospektywne tendencje architektury ziem królestwa czeskiego w dobie renesansu (1500-1650). Uwagi o sensie ideowym konwencji stylowych, w: Slezsko. Země koruny České. Historie a kultura 1300-1740, ed. Helena Dáňová, Jan Klípa, Lenka Stolárová, Praha 2008, s. 639-652.
7. Kwaśniewski, Artur, Translokacja portalu ołbińskiego a wczesnonowożytny neoromanizm. Uwagi o retrospektywnych tendencjach w architekturze XV i XVI wieku, w: Śródmiejska katedra. Kościół św. Marii Magdaleny w dziejach i kulturze Wrocławia, red. Bogusław Czechowicz, Wrocław 2010, s. 395-427.
8. Nagel, Alexander, Christopher S. Wood, Anachronic Renaissance, New York 2010.
9. Romanesque Renaissance. Carolingian, Byzantine and Romanesque Buildings (800–1200) as a Source for New All’Antica Architecture in Early Modern Europe (1400–1700), ed. Konrad A. Ottenheim, Leiden-Boston 2021.
10. Stil als Bedeutung in der nordalpinen Renaissance. Wiederentdeckung einer methodischen Nachbarschaft, Hrsg. Stephan Hoppe, Matthias Müller, Norbert Nußbaum, Regensburg 2008.
11. The Quest for an Appropriate Past in Literature, Art and Architecture, ed. Karl A.E. Enenkel, Konrad Ottnheym, Leide-Boston 2018
12. Wege zur Renaissance. Beobachtungen zu den Anfängen neuzeitlicher Kunstauffasung im Rheinland und den Nachbargebieten um 1500, Hrsg. Norbert Nußbaum, Claudia Euskirchen, Stephan Hoppe, Köln 2003.
13. Wood, Christopher S., Forgery, Replica, Fiction. Temporalities of German Renaissance Art, Chicago-London 2008.

Podczas wykładów przedstawione zostaną najważniejsze zagadnienia dotyczące historii sztuki ogrodowej w czasach nowożytnych. Obszar zainteresowań obejmować będzie przykłady europejskich założeń ogrodowych ze szczególnym uwzględnieniem wiodących tendencji artystycznych kolejnych epok i kręgów kulturowych (renesans, manieryzm, barok). Podczas zajęć student pozna podstawową terminologię historyczno-artystyczną z zakresu sztuki ogrodowej oraz zdobędzie wiedzę z historii powstania najznakomitszych założeń ogrodowych epoki nowożytnej; zapozna się z podstawowymi typami kompozycji ogrodowych i ich elementami; pozna działalność najważniejszych nowożytnych architektów, rzeźbiarzy i ogrodników kształtujących założenia ogrodowe. W ramach przedmiotu przekazana zostanie wiedza o gatunkach i odmianach roślin obecnych w ogrodach historycznych i ich symbolika.   Student zaznajomi się ponadto z programem funkcjonalnym oraz treścią ideową najsłynniejszych ogrodów europejskich. Wykładom towarzyszyć będą prezentacje multimedialne z bogatym materiałem ikonograficznym (porównawczym), kartograficznym i fotograficznym.

Warunki zaliczenia przedmiotu: frekwencja na zajęciach oraz pozytywne zaliczenie w formie pisemnej/test

Literatura podstawowa:

H. Attlee, Italian Gardens. A Cultural History, London 2006

J. Bogdanowski, Polskie ogrody ozdobne. Historia i problemy rewaloryzacji, Warszawa 2000

G. Ciołek, Ogrody polskie, Warszawa 1978

M. Charageat, Sztuka ogrodów, tłum. A. Morawińska, H, Pawlikowska, Warszawa 1978

M. I. Gothein, Geschichte der Gartenkunst, Jena 1914

P. Hobhouse, Historia ogrodów, Warszawa 2007

J. D. Hunt, Garden and Grave. The Italian Renaissance Garden in the English Imagination: 1600-1750, London 1986

C. Lazzaro, The Italian Renaissance Garden, New Haven-London 1990

D. Lichaczow, Poezja ogrodów. O semantyce stylów ogrodowo-parkowych, przeł. K. N. Sakowicz, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991

L. Majdecki, Historia ogrodów, Warszawa 1978

Ogród. Forma, Symbol, Marzenie [katalog wystawy], red. M. Szafrańska, Warszawa 1998

J. Putkowska, Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XV-XVIII wieku, Warszawa 2016

M. Siewniak, A. Mitkowska, Tezaurus sztuki ogrodowej, Warszawa 1998

M. Szafrańska, Ogród renesansowy. Antologia tekstów, Warszawa 1998

M. Szafrańska, Ogrody Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 2017

T. Turner, European Gardens. Garden. History, Philosophy and Design, London-New York 2011

C. A. Wimmer, Lustwald, Beet und Rosenhűgel. Geschichte der Pflanzenverwendung in der Gartenkunst, Weimar 2018

A. Zachariasz, Ogród barokowy – potrzeba okazałości. Natura ujarzmiona i nieskończoność perspektyw [w:] Ogrody – zwierciadła kultury, t. 2, Zachód, red. L. Sosnowski, A. I. Wójcik, Kraków 2008, s. 191-222.

Wykład I.

Problematyka związana z terminologią (castrum, oppidum, domus, curia, aula, tablinum, triclinium, atrium, perystyl, villa, palatium, solarium, porticus)

- źródła pisane i archeologiczne

- dom grecki (Santorini, Knossos, Mykeny)

- pałac w Jerozolimie

- dom rzymski (dom Livii, dom Augusta, Aula Regia),

- pałace cesarskie na Palatynie

- części składowe zespołów rezydencjonalnych, funkcje pomieszczeń

Wykład II.

Rezydencje późnoantyczne

- Capri

- Tivoli

- Trewir

- Piazza Armerina

- Split

- Mediolan i Rawenna

- Saloniki

- wille późnoantyczne

Wykład III.

Wielki pałac w Konstantynopolu, Pałac w Blachernach, pałace z terenu Bizancjum

Wykład IV.

Rezydencje wczesnośredniowieczne: Turcja, Reccopolis, Oviedo, Naranco, Pliska.

Wykład IV.

Rezydencje papieskie i biskupie

Pałac papieski na Lateranie, rezydencja w Jerozolimie, Rawennie, rezydencje biskupie w czasach późnoantycznych  (Milet, Sbeitla, Afryka pn) i w średniowieczu - pałac w Avignionie

Wykład V. 

Rezydencje Merowingów i Karolingów (capella palatina, oratorium)

Paryż, Poitiers, Akwizgran, Ingelheim, Paderborn

Wykład VII.

Rezydencje cesarskie i biskupie na obszarze Cesarstwa X-XI w.)

Magdeburg i inne liczne pfalze (Tilleda, Werla, Xanten itd.)

Wykład VIII.

Rezydencje w Europie środkowej i w Brytanii

Państwo Wielkomorawskie (Mikulczyce, Devin)

Węgry: od Aquincum do Esztergom, Alba Iulia, Buda.

Ruś: Kijów

Czechy: Praga: Praski Hrad, Wyszehrad

Londyn: Westminster, Tower

Karlstein

Wykład IX

Palatia wczesnopiastowskie i romańskie w Polsce

Wykład X

Gród - palatium – zamek

Wawel jako obronna rezydencja władców

Wykład XI

Wieża obronna, wieża mieszkalno-obronna / donżon, (Gruzja, Czeczenia, Italia – Pavia, San Giminiano) rezydencje Normanów: Normandia, Sycylia; Francja, Niemcy; Stołpie i Chełm

Wykład XII

Ikonografia rezydencji w sztuce antycznej i średniowiecznej (od mozaiki w Rawennie przez Oponę z Bayeux, po przedstawienia późne)

Wykład XIII

Kaplica – kościół integralną częścią rezydencji. Funkcje budowli sakralnych w obrębie rezydencji, znaczenie symboliczne, manifestacja władzy.

Wykład XIV

Czym żył zamek? Sztuka „dworska” świecka i sakralna

Wykład XV

Zajęcia terenowe

Forma zaliczenia: zaliczenie pisemne w formie krótkiego eseju na jeden z przedstawionych do wyboru tematów.

Literatura: bibliografia jest olbrzymia i rozproszona. Niezwykle trudno jest wskazać np. 20 pozycji, w których studenci znajdą większość informacji. Prowadząca zajęcia będzie na każdym wykładzie wskazywać dostępne pozycje dotyczące danego problemu lub przesyłać materiały w formie pdf za pośrednictwem systemu USOS.

Wykład obejmuje problematykę związaną z wybranymi zagadnieniami polskiej rzeźby wieku XVIII.

Przy omawianiu wybranej problematyki zostanie zastosowane ujęcie z zakresu geografii artystycznej. Analizie zostaną poddane najważniejsze ośrodki rzeźbiarskie na terenach XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej: Warszawa, Lwów, Kraków, Wielkopolska, Ziemie Północne Korony, krąg wileński, ordynacja zamojska i ziemie lubelskie oraz ośrodek częstochowski i Pińczów.

Po wstępnym zarysowaniu specyfiki warsztatowej rzeźby XVIII-wiecznej, zaprezentowaniu podstawowych pozycji bibliograficznej i zasad geografii artystycznej, zostaną omówione kolejno ww. ośrodki rzeźbiarskie.

Każdy z nich zostanie zaprezentowany poprzez wybrane realizacje i najważniejsze sylwetki artystyczne kształtujące dane centrum. Poza omówieniem realizacji rodzimych, zostanie także zarysowany kontekst europejski prezentowanych zagadnień i rodowodu artystycznego poszczególnych artystów.

Zagadnienia omawiane na kolejnych wykładach:

1. Informacje wstępne, podstawowa bibliografia, specyfika warsztatowa rzeźbiarzy XVIII w., wzorce rzymskie (warsztat Berniniego, Algardi), pojęcie geografii artystycznej i ogólne zakreślenie tematyki poruszanej w toku wykładu

2. Rzeźba krakowska 1 poł. XVIII wieku (Fontana, Frączkiewicz, Dobkowski, Lehner, Ladislau)

3. Rzeźba krakowska 2 poł. XVIII wieku (Rojowski, Gegenbaur, Fegg, Szeps)

4. Rzeźba Warszawska 1-3 ćw. XVIII wieku (Bernatowicz, Cieślikiewicze, Plersch, Vogt, Redler)

5. Rzeźba warszawska – nadworni artyści drezdeńscy, wczesny klasycyzm (Matielli, Le Bun, Coudray, Monaldi, Righi)

6. Rzeźba lwowska 1 poł. XVIII wieku (Hutter, Kotschenreuter, S. Fesinger, Osiński)

7. Rzeźba lwowska (Pinsel)

8. Rzeźb lwowska 2 poł. XVIII wieku (Polejowski, Obrocki, Olędzki, Filewicz)

9. Rzeźba na terenie ordynacji zamojskiej, tereny lubelskie (Burzyński, Wurtzer, Zeisel)

10. Rzeźba wielkopolski (Wolnowicz, Eytner, Shops), rzeźba północnych ziem (Perwanger, Ch.B. Schmidt, J.Ch. Schmidt, Gerlach, Langenham)

11. Rzeźba częstochowska, pińczowska (częstochówka, Beranek)

12. Rzeźba kręgu wileńskiego (Rihter, Her, artyści zakonni)

Podsumowanie poruszanej problematyki, test zaliczeniowy

Literatura podstawowa:

• hasła dot. omawianych na wykładzie rzeźbiarzy w Polskim Słowniku Biograficznym i Słowniku Artystów Polskich
• K. Kalinowski, Warsztat barokowego rzeźbiarza, „Artium Quaestiones”, t. 7, 1995, s. 103-140.
• J. K. Ostrowski, Polska rzeźba barokowa XVIII wieku. Przegląd problematyki i problemy badawcze, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 50, 1988, s. 319-334.
• Z. Rewski, Polski stolarz dekorator z XVIII w. i jego klientela, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 11, 1949, s. 313-324.
• Splendor i fantazja. Rzeźba rokokowa w Rzeczypospolitej i na Śląsku, red. P. Migasiewicz, Warszawa 2013
• J. Samek, Polskie rzemiosło artystyczne. Czasy nowożytne, Warszawa 1984.

1) Rzeźba krakowska

• M. Karpowicz, Baltazar Fontana, Warszawa 1994
• M. Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012
• A. Dettloff, Rzeźba krakowska drugiej połowy XVIII wieku - twórcy, nurty i tendencje, Kraków 2013
• K. Brzezina, Rzeźba i mała architektura sakralna księstw opawskiego i karniowskiego w XVIII w., Kraków 2004
• K. Brzezina, Dekoracja rzeźbiarska Jana Jerzego Lehnera w kościele paulinów na Skałce w Krakowie, „Studia Claromontana”, 17, 1997, s. 625-634
• O. Zagórowski, Rzeźbiarz Antoni Frączkiewicz, „Biuletyn Historii Sztuki”, 21, 1959, s. 120-121
• M. Wardzyński, Nowe uwagi na temat twórczości rzeźbiarskiej Franza Josepha Mangoldta na Śląsku i w Rzeczypospolitej. Wrocław – Trzebnica – Jawor – Jasna Góra – Kraków-Skałka – Kościelna Wieś – Tyniec, ,,Roczniki Sztuki Śląskiej”, 20, 2011, s. 115-152
• M. Wardzyński, Zopf morawski i krakowski na pograniczu małopolsko-górnośląskim. Dzieła Johanna Friedla Starszego, Wojciecha Rojowskiego i Jana Bieńkowskiego vel Bienieckiego w Siewierzu, Mrzygłodzie oraz Pilicy [w:] Splendor i fantazja…
• J. Kowalczyk, Włoskie traktaty architektoniczne jako źródło majstersztyków krakowskich, „BHS”, 30, 1968, s. 173-190

2) Rzeźba warszawska

• J. Sito, Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej, Warszawa 2013/14
• K. Mikocka-Rachubowa, André Le Brun, „pierwszy rzeźbiarz” króla Stanisława Augusta, t. 1-2, Warszawa 2010
• K. i M Wardzyńscy, Ołtarze ŚŚ. Rocha i Sebastiana oraz Św. Michała Archanioła i Wszystkich Aniołów 1705. Johannes Söffrens z warsztatem (atryb.) [w:] Serce miasta. Kościół Świętego Krzyża w Warszawie, Warszawa 2010, s. 192-197,
• M. Wardzyński, Rzeźbiarze i kamieniarze na usługach polskiej prowincji zakonu Paulinów w epoce nowożytnej, ,,Studia Claromontana”, 27, 2009, s. 567–595
• M. Wardzyński, Lorenzo Mattiellis stilistische Auswirkung auf die Tätigkeit von Johann Albrecht Siegwitz und Franz Joseph Mangoldt in Schlesien und Polen, „Barockberichte”, 61,

3) Rzeźba lwowska

• J. Sito, Thomas Hutter rzeźbiarz późnego baroku, Warszawa-Przemyśl 2002.
• A. Betlej, Uwagi na temat niektórych zespołów lwowskiej rzeźby rokokowej: Brzeżany [w:] Sztuka kresów wschodnich, t. 5, red. A. Betlej, P. Krasny, Kraków 2003, s. 203-212.
• A. Bochnak, Ze studjów nad rzeźbą lwowską w epoce rokoka, Kraków 1931
• Józef Tomasz Frazik, Kontakty snycerzy lwowskich z przemyskim konwentem jezuitów w XVIII wieku. Przyczynek do dziejów lwowskiej rzeźby w XVIII w., „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 21, 1959, s. 129-130
• Józef Tomasz Frazik, Kontakty snycerzy lwowskich z przemyskim konwentem jezuitów [w:] Sztuka Przemyśla i ziemi przemyskiej. Zbiór studiów, red. M. Dłutek, J. Kowalczyk, Przemyśl-Warszawa 2004, s. 142-147.
• Jacek Gajewski, Fesinger czy Fesinger i Antonii Osiński? Z problematyki atrybucyjnej i warsztatowej lwowskiej rzeźby rokokowej: figury przemyskie, „Rocznik Przemyski”, t. 33, 1997, s. 13-34.
• Jacek Gajewski, Lwowska rzeźba rokokowa. Kilka uwag do zagadnienia genezy zjawiska [w:] Sztuka ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, red. J. Lilejko, Lublin 2000, s. 559-579.
• Mieczysław Gębarowicz, Prolegomena do dziejów lwowskiej rzeźby rokokowej, „Artium Quaestiones”, t. 3, 1986, s. 5-46
• Zbigniew Hornung, Antonii Osiński najwybitniejszy rzeźbiarz lwowski XVIII stulecia, Warszawa-Lwów 1937
• Zbigniew Hornung, Pierwsi rzeźbiarze lwowscy okresu rokoka, „Ziemia Czerwińska”, t. 3, 1937, s. 1-37.
• Zbigniew Hornung, Na marginesie ostatnich badań nad rzeźbą lwowską XVIII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 7, 1939, s. 131-149.
• Zbigniew Hornung, Majster Pinzel snycerz. Karta z dziejów lwowskiej rzeźby rokokowej, Wrocław 1976.
• Johann Georg Pinsel un sculpteur baroque en Ukraine au XVIII ͤ siècle, catalogue l’exposition, red. J. K. Ostrowski, G. Scherf, Paris 2012
• Jerzy Kowalczyk, Prace rzeźbiarskie Macieja Polejowskiego w Sandomierskim i na Lubelszczyźnie, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 2, 1959, s. 123-127.
• Jerzy Kowalczyk, Ze studiów nad geografią lwowskiej rzeźby rokokowej [w:] Rokoko. Studia nad sztuką I połowy XVIII w. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki zorganizowanej wspólnie z Muzeum Śląskim we Wrocławiu, Warszawa 1970, s. 199217.
• Piotr Krasny, Jakub Sito, „Pan Piotr Polejowski snycerz lwowski” i jego dzieła w kościele Franciszkanów w Przemyślu [w:] Sztuka kresów wschodnich, t. 5, red. A. Betlej, P. Krasny, Kraków 2003, s. 177-204.
• Tadeusz Mańkowski, Przeistoczenie katedry za arcybiskupa Sierakowskiego i ówcześni rzeźbiarze lwowscy, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, t. 15, 1935, s. 71-75.
• Tadeusz Mańkowski, Lwowska rzeźba rokokowa, Lwów 1937.
• Tadeusz Mańkowski, Dawny Lwów, jego sztuka i kultura artystyczna, Londyn 1974.

• J. K. Ostrowski, W kręgu mistrza Pinsla. W związku z wystawą w Olesku i we Lwowie, "Folia Historiae Artium", t. 26, 1990, s. 149-165.
• J. K. Ostrowski, Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w XVIII w. [w:] Sztuka kresów wschodnich, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1994, s. 79104.
• J. K. Ostrowski, Jan Jerzy Pinsel – zamiast biografii [w:] Sztuka kresów wschodnich, t. 2, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 361-373.
• Jakub Sito, Lwów jako centrum rzeźbiarskie w pierwszej połowie XVIII wieku [w:] Sztuka ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, red. J. Lilejko, Lublin 2000, s. 581-602
• Szykuła-Żygawska, Od Karola Burzyńskiego do Michała Wurtzera młodszego. Warsztat rzeźbiarski 2. poł. XVIII wieku w Ordynacji Zamojskiej, Lublin-Zamość 2012
• P. Krasny, Lwowskie środowisko artystyczne wobec idei symbiozy sztuk w wystroju i wyposażeniu wnętrz sakralnych (1730-1780), „Rocznik Historii Sztuki”, t. 30, 2005, s. 147-189.
• A. Dworzak, FABRICA ECCLESIAE SANDOMIRIENSIS. Dzieje modernizacji wnętrza kolegiaty sandomierskiej w XVIII wieku w świetle źródeł archiwalnych, Kraków 2016.
• A. Dworzak, Lwowskie środowisko artystyczne w XVIII wieku w świetle ksiąg metrykalnych i sądowych, Kraków 2018.
• A. Dworzak, Polejowscy. Karta z dziejów lwowskiego środowiska artystycznego w drugiej połowie XVIII wieku, Warszawa-Kraków 2020.

4) rzeźba wielkopolska

• J. Sito, Rzeźba śląskiego pogranicza Wielkopolski w XVIII wieku [w:] Sztuka pograniczy Rzeczypospolitej w okresie nowożytnym od XVI do XVIII wieku, Warszawa 1998, s. 151-166.
• P. Migasiewicz, Rzeźbiarz Stanisław Wolnowicz (ok. 1670-1738). Studium z dziejów snycerstwa barokowego na obszarze centralnych ziem Korony, Warszawa 2012.
• E. Kręglewska-Foksowicz, E. Linette, J. Powidzki, A. Sławska, Sztuka baroku w Wielkopolsce, „Biuletyn Historii Sztuki”, XX: 1958, nr 1, s. 82.
• P. Migasiewicz, Dzieła rzeźbiarza Franza Eytnera na terenie dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej, [w:] Sztuka Polski Środkowej. Studia, t. V, red. P. Gryglewski, E. Kubiak, K. Stefański, Łódź 2011, s. 65-87.
• E. Andrzejewska, Frantz Eytner, śląski rzeźbiarz osiadły w Kaliszu. Najnowsze ustalenia, [w:] Splendor i fantazja. Studia nad rzeźbą rokokową w dawnej Rzeczypospolitej i na Śląsku, red. P. Migasiewicz, Warszawa 2013, s. 345-377.
• P. Migasiewicz, Rzeźba rokokowa w dawnych województwach łęczyckim i sieradzkim, [w:] Splendor i fantazja…, s. 383-391, 397, 400.
• Wagner, Barokowa ambona w kościele podominikańskim w Poznaniu. Z badań nad twórczością rzeźbiarza Franciszka Antoniego Brombachera, „Kronika Miasta Poznania”, 2004, nr 3, s. 254-269, il. 1-10.

5) rzeźba na pomorzu/północnych terenach Korony

• K. Wardzyńska, Ephraim Gerlach, rzeźbiarz chełmiński doby późnego rokoka [w:] Splendor i fantazja…, s. 139-194
• B. Łyczak, Johann Anton Langenhan młodszy. Toruński rzeźbiarz rokokowy [w:] Splendor i fantazja…, s. 195-212.
• R. Sulewska, „Nurt ekspresyjny” w rzeźbie Prus Krulewskich w 2. poł. XVIII w. [w:] Splendor i fantazja…, s. 213-228.
• Wagner, Rokokowa rzeźba na Warmii. Próba syntezy [w:] Splendor i fantazja…, s. 229-252.
• Wagner, Warsztat rzeźbiarski Chrystiana Bernarda Schmidta na Warmii, Olsztyn 2007.
• M. Smoliński, Rzeźbiarz Jan Chrystian Schmidt. Rola Warmii jako prowincji artystycznej w XVIII wieku, Olsztyn 2006.
• Rzempołuch, Krzysztof Perwanger (1708-1764). Działalność artystyczna na Warmii i w Prusach Królewskich, „Rocznik Olsztyński”, t. 17, 1997.
• A. Wagner, Figuralna plastyka ołtarzowa Krzysztofa Perwangera w diecezji warmińskiej, „Biuletyn Historii Sztuki”, R. LXV, 2003, nr 2, s. 227-260, il. 1-18.
• A. Wagner, Problemy późnobarokowej rzeźby warmińskiej. J. Chr. Schmidta, J. Frey i K. Perwanger a barokizacja kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela w Ornecie, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2001, nr 1, s. 17-32, il. 1-12.
• Wagner, Nieistniejący ołtarz Świętej Trójcy z kościoła św. Jana Chrzciciela w Ornecie. Z badań nad twórczością rzeźbiarza Krzysztofa Perwangera w Diecezji Warmińskiej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2003, nr 3, s. 297-310, il. 1-12.
• Wagner,  Mistrz Figur Dobromiejskich – nieznana indywidualność barokowej plastyki Warmii i Prus Książęcych, „Studia Warmińskie”, T. LX, 2003, s. 325-354, il. 1-13.
• Wagner, Hegemonia Schmidtowskiego dłuta. Z badań nad działalnością warsztatów rzeźbiarskich na Warmii w XVIII wieku [w:] Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej Szlacheckiej, materiały sesji, red. A. Jankowski, A. Klonder, Bydgoszcz 2004, s. 315-328, il. 1-10.
• Wagner, Rzeźbiarska grupa Zwiastowania ze Świętej Lipki. Z badań nad warsztatem Krzysztofa Perwangera, „Teka Komisji Historii Sztuki”, X, Materiały sesji naukowej poświęconej pamięci profesora Gwidona Chmarzyńskiego, Toruń 2005, s. 204-213, il. 1-10.

6) ordynacja zamojska, ziemie lubelskie

• A. Szykuła-Żygawska, Od Karola Burzyńskiego do Michała Wurtzera młodszego. Warsztat rzeźbiarski 2. poł. XVIII wieku w Ordynacji Zamojskiej, … 2013
• J. Kowalczyk, Sebastian Zeisel w Puławach i jego lubelskie dzieła (Z badań nad rzeźbą Lubelszczyzny w XVIII w.), „BHS”, 23, 1961, s. 300-303.
• J. Kowalczyk, Artyści w Puławach w XVIII wieku (w świetle ksiąg metrykalnych parafii Włostowice), „BHS”, 21, 1959, s. 213-221.
• J. Kowalczyk, Sztuka Zamościa w okresie rokoka, „Tygodnik Zamojski”, 45, 1980, s. 12 (rzeźba)
• P. Kluz, Sculptor Sebastian Zeisel and his works for the Dominican and Jesuit orders in Lublin,”Umeni”,
• A. Betlej, P. Krasny, Późnobarokowe wyposażenie snycerskie kościoła Bernardynów w Radecznicy [w:] Sztuka dawnej Ziemi Chełmskiej i Województwa Bełskiego, red. P. Krasny, Kraków 1999, s. 84-110.
• I. M. Laskowska, Osiemnastowieczny warsztat rzeźbiarski w Puławach i jego twórcy, [w:] Puławy, s. 47–58.

7) ośrodek pińczowski i częstochowski

• M. Wardyński, Rzeźba nowożytna w kręgu Jasnej Góry i polskiej prowincji zakonu paulinów, Część 1: Ośrodek rzeźbiarski w Częstochówce pod Jasną Górą 1620–1705, t. 1–2, Warszawa 2009.
• M. Wardzyński, Prace rzeźbiarsko-kamieniarskie Wacława Beranka dla konwentów Paulinów prowincji polskiej. Jasna Góra-Pińczów-Beszowa-Skałka, [w:] Veritati serviens. Księga Pamiątkowa Ojcu Profesorowi Januszowi Zbudniewkowi ZP, red. J. Dzięgielewski, T. Krawczak, K. Łatak, W. J. Wysocki, Warszawa 2009, s. 493–527

8) rzeźba wileńska/litewska, kresów północno-wschodnich

• tomy Materiałów wileńskich
• D. Piramidowicz, Litewskie realizacje Wilhelma Richtera, gdańskiego rzeźbiarza epoki baroku [w:] Stan badań nad ….
• S. Mieleszkiewicz, Łachwa – ośrodek mebarski w dominium książąt Radziwiłłów [w:] Stan badań nad…
• A.J. Kasprzak, S.S. Mieleszkiewicz, Jorann Her – stolarz książąt Radziwiłłów [w:] Stan badań nad…
• A Oleńska, M. Zgliński, Polesie jako region artystyczny w  dawnej Rzeczypospolitej. Uwagi po pięciu latach inwentaryzacji kościołów i klasztorów rzymskokatolickich województwa brzesko-litewskiego [w:] Stan badań nad…

Celem wykładu jest w pierwszym rzędzie prezentacja faktów z zakresu rozwoju rzeźby w Italii w wieku XV oraz ich powiązań. Najpierw zostaną omówione uwarunkowania kulturowe i organizacyjne działalności artystycznej, w tym zwłaszcza techniki stosowane w rzeźbie kamiennej, metalowej i ceramicznej; zasady kształcenia artystów oraz charakter oczekiwań odbiorców, wyrażany m.in. w treści zleceń. Najwięcej czasu zajmie przegląd osiągnięć artystycznych w Toskanii, Rzymie i innych regionach Włoch, ze szczególnym uwzględnieniem Ghibertiego, Donatella, Quercii, Robbiów, Filaretego, Rossellina, Verrocchia i innych mistrzów florenckich 2. połowy stulecia oraz przedstawicieli środowisk rzymskiego, neapolitańskiego i weneckiego. Po wysłuchaniu całego cyklu uważny słuchacz, obdarzony pamięcią wzrokową i zdolnością kojarzenia obrazów, powinien nie tylko zapamiętać najważniejsze rzeźby quattrocenta, ale i być w stanie rozpoznać typowe wytwory z tego kręgu, także takie, jakich wcześniej nie widział, a także rozeznać ich problematykę formalną i treściową.  

Obecność na zajęciach nie będzie sprawdzana; zaliczenie bez stopnia zostanie udzielone na podstawie prostego testu wyboru złożonego z trzech pytań z trzema opcjami odpowiedzi, który zostanie przeprowadzony na ostatnich zajęciach w semestrze. Należy poprawnie odpowiedzieć co najmniej na dwa pytania; w przeciwnym razie odbędzie się krótka rozmowa, sprawdzająca orientację słuchaczy w najważniejszych zagadnieniach cyklu. 

Wskazówka bibliograficzna:

G. Gentilini, I Della Robbia, t. 1-2, Firenze 1991. 

H.W. Janson, The Sculpture of Donatello, Princeton 1979. 

R. Krautheimer, T. Krautheimer-Hess, Lorenzo Ghiberti, Princeton 1956. 

J. Poeschke, Donatello and His World, New York 1993. 

A.M. Schulz, The Sculpture of Bernardo Rossellino and His Workshop, Princeton 1977. 

C. Seymour Jr., Sculpture in Italy: 1400-1500 (The Pelican History of Art), Harmondsworth1966. 

Verrocchio: Sculptor and Painter of Renaissance Florence, ed. A. Butterfield, Washington-Princeton-Oxford 2019.

Wykład przybliży historię rzeźby XX wieku oraz wybrane wątki ze współczesnej twórczości rzeźbiarskiej. Dzieje rzeźby nowoczesnej i współczesnej – tak polskiej, jak i światowej – zostaną omówione przez pryzmat relacji między dziełem sztuki a przestrzenią i odbiorca.

W ramach zajęć zostaną zarysowane przeobrażenia formalne oraz przesunięcia znaczeniowe, jakie dokonały się w omawianym okresie w polu rzeźby. Wykład ma również zapoznać studentów z terminologią z zakresu sztuki XX wieku oraz z kluczowymi rozprawami z zakresu teorii rzeźby nowoczesnej.

Treści programowe:
1. przesunięcia znaczeniowe w obrębie definicji rzeźby, zacieranie granic
gatunkowych w praktyce artystycznej drugiej połowy XX wieku i w sztuce
współczesnej;
2. przekształcenia formalne w obszarze rzeźby XX i XXI wieku;
3. udział odbiorcy w procesie dopełnienia formy i sensu dzieła sztuki;
4. nowoczesne koncepcje przestrzeni, w tym zagadnienia z zakresu geometrii
nieeuklidesowej i konstrukcji wielowymiarowych, a przestrzenne eksperymenty w
twórczości rzeźbiarskiej pierwszej połowy XX wieku;
5. związki pomiędzy rzeźbą, architekturą, krajobrazem;
6. współczesne strategie rzeźbiarskie a choreografia i taniec;
7. rzeźba jako obiekt, jako proces, jako sytuacja.
Forma zaliczenia przedmiotu: test pisemny
Warunkiem zaliczenia testu jest uzyskanie min. 50% poprawnych odpowiedzi.

BIBLIOGRAFIA
Literatura obowiązkowa:
1. A. Causey. Sculpture since 1945, Oxford University Press, Oxford 1998;
2. H. Foster, R. E. Krauss; Y.-A. Bois, B. Buchloh, D. Joselit, Art since 1900: modernism,
antimodernism, postmodernism, Thames & Hudson, London 2007;
3. A. von Hildebrand, Problem formy w sztukach plastycznych, tłum. T. Zatorski, wstęp i
oprac. W. Bałus, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012;
4. K. Kobro, W. Strzemiński, Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu
czasoprzestrzennego, Biblioteka „a.r.” nr 2, Łódź 1931 (reprint: Muzeum Sztuki w Łodzi,
Łódź 1993);
5. Komponowanie przestrzeni. Rzeźby awangardy, red. M. Jędrzejczyk, K. Słoboda,
Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2019;
6. R. E. Krauss, Oryginalność awangardy i inne mity modernistyczne, tłum. M. Szuba,
słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2011;
7. R. E. Krauss, Passages in Modern Sculpture, MIT Press, Cambridge, Mass.–London
1981;
8. Modern Sculpture Reader, red. J. Wood, D. Hulks, A. Potts, Henry Moore Institute Leeds–
J. Paul Getty Museum Los Angeles, Leeds–Los Angeles 2012;
9. A. Potts, The Sculptural Imagination. Figurative, Modernist, Minimalist, Yale University
Press, New Haven–London 2000;
10. H. Read, A Concise History of Modern Sculpture, Praeger, New York 1964.

Literatura uzupełniająca:
1. M. Antliff, P. Leighten, Cubism and Culture, Thames & Hudson, New York 2001;
2. Y.-A. Bois, Strzemiński and Kobro. In Search of Motivation [1984], w: Painting as Model,
MIT Press, Cambridge, Mass. 1990, s. 123–155;
3. Circle: International Survey of Constructive Art, red. J.L. Martin, B. Nicholson, N. Gabo,
London, 1937; repr., Praeger, New York–Washington 1971;
4. Contemporary Sculpture Artists' Writings and Interviews, red. J. Wood, J. Kelly, Hatje
Cantz Verlag, Berlin 2019;
5. Gegenstand: Skulptur, red. M. Dobbe, U. Ströbele, Wilhelm Fink Verlag, Paderborn 2020;
6. Organizatorzy życia. De Stijl, polska awangarda i design, red. P. Kurc-Maj, A. Saciuk-
Gąsowska, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2017;
7. Poruszone ciała. Choreografie nowoczesności [kat. wyst.], red. K. Słoboda, Muzeum
Sztuki w Łodzi, Łódź 2017;
8. K. Słoboda, M. Jędrzejczyk, Katarzyna Kobro: ruch czasoprzestrzeni, Muzeum Sztuki w
Łodzi, Łódź 2021;
9. G. Świtek, Gry sztuki z architekturą: nowoczesne powinowactwa i współczesne integracje,
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013;
10. Teksty modernizmu. Antologia polskiej teorii i krytyki architektury 1918–1981, t. 1: Źródła
oraz t. 2: Eseje, red. D. Jędruch, M. Karpińska, D. Leśniak-Rychlak, Instytut Architektury,
Kraków 2018;
11. E. Trier, Form and Space – Sculpture of the 20th Century, Praeger, New York 1968;
12. A. Turowski, Budowniczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce
polskiej, Universitas, Kraków 2000.

Królestwo Czech dzięki wybitnym władcom, takim jak Przemysł Ottokar II i Wacław II zajęło w XIII w. kluczową pozycję w Europie Środkowej. Kulminacja politycznego i gospodarczego znaczenia ziem Korony Świętego Wacława miała miejsce za panowania władców z dynastii Luksemburgów, z których dwaj – Karol IV i Zygmunt włożyli na swoje skronie koronę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Pierwszym okresem świetności w dziejach kultury czeskiej stało się panowanie Przemysła Ottokara II, który zyskał miano króla „żelaznego i złotego”, natomiast działania Karola IV uczyniły z Pragi „Rzym nad Wełtawą”. Pod panowaniem Luksemburgów Czechy, Morawy i Śląsk stały się jednymi z najważniejszych ośrodków artystycznych w Europie oddziałując nie tylko na ziemie sąsiednie, ale też na odległe regiony artystyczne i wielkie ośrodki twórczości artystycznej, takie jak Paryż, Mediolan, a nawet Londyn. Do zjawisk oryginalnych w skali całego kontynentu należy wczesna recepcja osiągnięć włoskiego Trecenta w twórczości malarzy czeskich na czele z Mistrzem ołtarza z Wyżnego Brodu, a także wykształcenie się kosmopolitycznego stylu dworskiego reprezentowanego w malarstwie przez Mistrza Teodoryka, a w rzeźbie przez Mistrza Madonny z Michle. Fundacje artystyczne Karola IV odznaczają się jednostkowymi programami ideowymi, dla których nie da się znaleźć odpowiedników w fundacjach współczesnych mu monarchów, a zamek w Karlstejnie stanowi unikatowy pomnik atmosfery intelektualnej dworu cesarskiego w XIV w. Budowa nowej katedry św. Wita w Pradze stoi u źródeł późnego gotyku, a ogólnoeuropejskie zjawisko „parleryzmu” zakorzenione jest w praskiej twórczości Piotra Parlera. Do dziś tajemnicą pozostaje geneza twórczości tego wybitnego architekta i rzeźbiarza, pomysłodawcy sklepień sieciowych i popiersi dobrodziejów w triforiach archikatedry św. Wita. Niewykluczone, że kluczem do rozwiązania tej wielkiej zagadki historii sztuki jest Anglia, którą w młodości Piotr mógł odwiedzić poszukując niezbędnych w pracy doświadczeń. Najważniejszym zjawiskiem artystycznym związanym z Królestwem Czech było wyksztalcenie się u schyłku wieku XIV tzw. „stylu pięknego”, w czym rolę kluczową odegrała twórczość Mistrza ołtarza z Trzeboni. Narodziny i rozpowszechnienie „stylu pięknego” wiąże się też z reformą życia religijnego i propagowaniem nowych, „intymnych” form pobożności przez arcybiskupa praskiego Jana z Jenštejnu. Około roku 1400 Praga stała się wielkim ośrodkiem eksportowym, a do sztandarowych produktów tamtejszych warsztatów rzeźbiarskich należą tzw. piękne Madonny i piękne Piety odkuwane w miejscowym wapieniu i wysyłane do najodleglejszych zakątków chrześcijańskiego świata. Pomimo zakresu i gwałtowności wojen husyckich u schyłku średniowiecza ziemie Królestwa Czech utrzymały ważną pozycję w sztuce Europy Środkowej, przy czym do głosu doszły nowe ośrodku produkcji artystycznej na Morawach (Brno, Ołomuniec) i Śląsku (Wrocław). Praga odzyskała swoje znacznie dopiero po objęciu czeskiego tronu przez Władysława II Jagiellończyka, jednak mecenat królewski nie miał już wówczas wielkiego znaczenia, a rolę promotorów sztuki przejęli przedstawiciele rodów możnowładczych na czele z Rożemberkami.

Wykład wprowadza w fascynujący świat sztuki i polityki schyłkowego średniowiecza, a kluczem do jego poznania są dzieła sztuki o najwyższej klasie artystycznej i zniewalającej urodzie. Omawiana jest problematyka mecenatu i działalności fundacyjnej, kształtowania się nowych typów ikonograficznych, znaczenia stylu dla propagowania poglądów politycznych i postaw religijnych, a także różnorodna tematyka eksportowania i importowania dzieł sztuki. Do kluczowych zagadnień podjętych na wykładzie należy ujednolicanie języka wypowiedzi artystycznej, czyli znaczenie Czech jako ośrodka kształtowania się stylu w sztukach plastycznych. Głównym przedmiotem wykładu są dzieła rzeźby (kamiennej i drewnianej), malarstwa (monumentalnego, tablicowego i miniaturowego), a także rzemiosła artystycznego (szczególnie złotnictwa), choć uwzględniane są także najważniejsze zjawiska z zakresu historii architektury. W tle omawiane są najważniejsze źródła pisane, dzieła literackie, a także artefakty archeologiczne, o ile służy to zbudowaniu obrazu kultury umysłowej i artystycznej Królestwa Czech od pojawienia się form gotyckich w pocz. XIII w. do ich stopniowego zanikania w 1 poł. XVI w.

Wymagania: obecność na wykładach, a także podstawowa znajomość zjawisk historycznych na omawianym obszarze geograficznym i w omawianym okresie na podstawie lektury obowiązkowej literatury przedmiotu (por. niżej).

Forma: spotkania stacjonarne (w miarę warunków sanitarnych) raz w tygodniu po 1,5 godziny. Zajęcia mają charakter wykładu z wykorzystaniem bardzo bogatego materiału ilustracyjnego w formie slajdów. W wywodach wykorzystuje się zdjęcia dzieł sztuki, rysunki architektoniczne o charakterze inwentaryzacyjnym i rekonstrukcyjnym, a także ikonografię - dawne widoki budowli, oraz przestawienia niezachowanych dzieł sztuki. Na zakończenie planowany jest (fakultatywnie i w miarę zainteresowania ze stronu Uczestników) wyjazd do wybranego muzeum (Praga, ewentualnie Brno, Ołomuniec, albo Wrocław).

Zaliczenie przedmiotu: przygotowanie krótkiego wypracowania (1 strona znormalizowanego wydruku komputerowego) na temat dowolnego dzieła sztuki, albo zjawiska omówionego w trakcie wykładu, ewentualnie wybranego samodzielnie na podstawie literatury przedmiotu.

Literatura obowiązkowa:

Petr Jokeš, Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa, Kraków 2020

Wybrana literatura przedmiotu:

Art and architecture around 1400: global and regional perspectives, ed. Marjeta Ciglenečki; Polona Vidmar, Maribor 2012

Milena Bartlová, Poctivé obrazy. Deskové malířství v Čechách a na Moravě 1400-1460, Praha 2001

Milena Bartlová, Mistr Týnské kalvárie. Český sochař doby husitské, Praha 2004

Milena Bartlová, Retrospektiva: Vybrané studie k dějinám umění 12.–16. a 20. Století, Praha 2018

Dějiny českého výtvarného umění, díl 1: Od počátků do konce středověku, č. 1, ed. Rudolf Chadraba, Praha 1984

Klára Benešovská, Ivo Hlobil, M. Bravermanová, P. Chotěbor, M. Kostlíková, Petr Parléř. Svatovítská katedrála 1356-1399, Praha 1999

Jiri Fajt, Nürnberg als Kunstzentrum des Heiligen Römischen Reiches: Höfische und städtische Malerei in der Zeit Karls IV (1346-1378), Berlin 2019

Pavel Kalina, Benedikt Ried a počátky záalpské renesance, Praha 2009

Pavel Kalina, Jiří Koťátko, Praha 1310–1419. Kapitoly o vrcholné gotice, Praha 2004

Katedrála sv. Víta v Praze (k 650. výročí založení), ed. A. Merhautová, Praha 1994, s. 25-65

King John of Luxembourg (1296-1346) and the Art of His Era [Proceedings of the International Conference, Prague, September 16-20, 1996], ed. Klara Benešovská, Prague 1998

Josef Krása, České iluminované rukopisy 13.–16. století, Praha 1990

Kunst als Herrschaftsinstrument. Böhmen und das Heilige Römische Reich unter den Luxemburgern im europäischen Kontext, Hrsg. Jiří Fajt, Andrea Langer, Berlin 2009

Albert Kutal, České gotické sochařstvi 1350-1450, Praha 1962

Jiří Kuthan, Královské dílo za Jiřího z Poděbrad a dynastie Jagellonců, dil I, Praha 2010

Jiří Kuthan, Královské dílo za Jiřího z Poděbrad a dynastie Jagellonců, dil II, Praha 2013

Jiří Kuthan, Dílo knížat a králů z rodu Přemyslovců, Praha 2019

Jiří Kuthan, Parléřovský mýtus. Rod Parléřů - dílo a jeho ohlas, Praha 2021

Aleš Mudra, Kapitoly k počátkům řezbářské tradice ve střední Europě. Řezbiářství 13. století v Čechách a na Moravě, Praha 2006 (Opera Facultatis philosophicae Universitatis Carolinae Pragensis, 2)

Od gotiky k renesanci. Výtvarná kultura Moravy a Slezska 1400–1550, ed. Ivo Hlobil, Marek Perůtka, díl 1: Úvodní svazek, Olomouc 2002

Parlerbauten: Architektur, Skulptur, Restaurierung. Internationales Parler-Symposium Schwäbisch Gmünd 17.-19. Juli 2001, Hrsg. Richard Strobel, Anette Siefert, Klaus Jürgen Herrmann, Stuttgart 2004

Pozdně gotické umění v Čechách, Praha 1978

Prag und die großen Kulturzentren Europas in der Zeit der Luxemburger (1310 - 1437): internationale Konferenz aus Anlaß des 660. Jubiläums der Gründung der Karlsuniversität in Prag, 31. März - 5. April 2008, hrsg. von Marketa Jarosova, Jiří Kuthan, Stefan Scholz, Praha 2008

Jan Royt, Středověké malířství v Čechách, Praha 2002

Jan Royt, Mistr Třeboňského oltáře, Praha 2013

Rožmberkové: rod českých velmožů a jeho cesta dějinami, České Budějovice 2011

Velké dějiny zemí Koruny české, s. IV.b: 1310–1402, ed. Lenka Bobková, Milena Bartlová, Praha–Litomyšl 2003

Katalogi wystaw:

Kat. wyst. Köln 1978: Die Parler und der Schöne Stil 1350-1400. Europäische Kunst unter den Luxemburgern. Ein Handbuch zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Kunsthalle Köln, Hrsg. Anton Legner, Bd. 2, Köln 1978

Kat. wyst. Roztoky u Prahy 1982: Umĕní doby posledních Přemyslovců, ed. Jiří Kuthan, Roztoky u Prahy 1982

Kat. Wyst. Brno 1999: Od gotiky k renesanci. Výtvarná kultura Moravy a Slezska 1400–1550, ed. Kaliopi Chamonikola, díl 2: Brno, Brno 1999.

Kat. wyst. Olomouc 1999: Od gotiky k renesanci. Výtvarná kultura Moravy a Slezska 1400–1550, ed. Ivo Hlobil, Marek Perůtka, díl 3: Olomoucko, Olomouc 1999

Kat. wyst Opava 1999: Od gotiky k renesanci. Výtvarná kultura Moravy a Slezska 1400–1550, ed. Kaliopi Chamonikola, díl 4: Opava, Brno 1999.

Kat. wyst. New York 2005: Prague the Crown of Bohemia 1347-1437 [Exhibition in the Metropolitan Museum of Art, New York], ed. Barbara Drake Boehm, Jiří Fajt, New York 2005

Kat. wyst. Praha-Legnica 2006: Śląsk perła w koronie czeskiej. Trzy okresy świetności w relacjach artystycznych Śląska i Czech [katalog wystawy Národní galerie v Praze i Muzeum Miedzi w Legnicy], red. Andrzej Niedzielenko, Vit Vlnas, Praha 2006

Kat. wyst. Praha 2006: Karel IV. Císař z Boží milosti. Kultura a umění za vlády Lucemburku 1310-1437. Vydáno u příležitosti stejnojmenné výstavy v Obrazárně Pražského hradu 16. února - 21. května 2006, ed. Jiří Fajt, Praha 2006

Kat. wyst. Brno 2014: Gotické madony na lvu. Splendor et Virtus Reginae Coeli, ed. Ivo Hlobil, Jana Hrbáčová, Olomouc 2014

Kat. wyst. Plzeň 2021: Nad Slunce krásnější. Plzeňská madona a krásný sloh, ed. Petr, Michaela Ottová, Plzeň 2021

Podczas zajęć zajmujemy się „Wędrówkami po Helladzie” Pauzaniasza w kontekście antycznej myśli nad sztuką. Tekst analizujemy z uwzględnieniem tradycji literackiej oraz dziejów Grecji, koncentrując się przede wszystkim na opisanych zabytkach. Wszystko zaś by rozpoznać cele autora oraz zastosowane przez niego strategie literackie, a przez to również wypracować owocne sposoby korzystania z tego rodzaju źródeł pisanych w badaniach historyczno-artystycznych. W rezultacie podejmujemy refleksję nad wizją sztuki antycznej wykreowaną przez Pauzaniasza.

Główne pytania:

• Czym jest ekfraza? Jak się z nią obchodzić? Jakie pytania przed nią stawiać?

• Jak usytuować „Wędrówki po Helladzie” w kontekście greckiej literatury?

• Jak usytuować „Wędrówki po Helladzie” w kontekście greckiej historii?

• O czym pisze i o czym nie pisze Pauzaniasz? Jakie wnioski z tego wypływają?

• W jaki sposób korzystać z „Wędrówek po Helladzie” w kontekście historii sztuki? Jakie są korzyści, niebezpieczeństwa i ograniczenia?

• Jaki obraz greckiej kultury stworzył Pauzaniasz?

• Co możemy powiedzieć o Pauzaniasza refleksji nad sztuką antyczną?

• Jak dzieło Pauzaniasza wpłynęło na „odkrywanie” i postrzeganie zabytków antycznej Grecji?

literatura podstawowa:

Arafat Karim W.: Pausanias’ Greece. Ancient Artists and Roman Rulers, Cambridge 2004.

Na olimpijskiej bieżni i w boju, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska, Wrocław 1968.

Pausanias. Travel and Memory in Roman Greece, red. Susan E. Alcock, John F. Cherry, Jaś Elsner, Oxford 2001.

U stóp boga Apollona, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska, Henryk Podbielski, Wrocław 1989.

Webb Ruth: Ekphrasis, Imagination and Persuasion in Ancient Rhetorical Theory and Practice, Farnham 2009.

W świątyni i w micie, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska, Wrocław 1973.

forma i warunki zaliczenia:

• aktywne uczestnictwo w zajęciach: udział w krótkich zadaniach (wszystkie te drobne formy aktywności będą miały miejsce w trakcie poszczególnych spotkań), przy czym szczegóły zostaną ustalone wspólnie podczas zajęć;

• nie przewiduje się osobnego sprawdzianu zaliczeniowego na koniec semestru.

Podczas zajęć omówione zostaną wybrane dzieła sztuki powstałe na Sycylii w okresie, w którym wyspa należała do Cesarstwa Bizantyńskiego (wieki VI-VIII), oraz za panowania  normańskiego (1060-1194). W pierwszym przypadku chodzi o mało znane (zwykle pomijane w syntezach) dzieła architektury sakralnej i malarstwa ściennego, które pozwalają dostrzec specyfikę miejscowego środowiska artystycznego na tle całej sztuki wczesnobizantyńskiej (wykazującej wyraźne zróżnicowanie lokalne i wciąż wypracowującej nowe rozwiązania w zakresie architektury i malarstwa), a w szczególności sztuki tzw. wieków ciemnych. Artystyczny „prowincjonalizm” bizantyńskiej Sycylii zostanie zestawiony z „prowincjonalizmami” tych peryferiów pojustyniańskiego Bizancjum, które – jak Egzarchat Rawenny, Sardynia i Dalmacja – poddawane były nie tylko wpływom ze strony bizantyńskiej „centrali”, ale też oddziaływaniu lokalnej tradycji późnoantycznej oraz zachodnich (łacińskich) ośrodków twórczych wczesnego średniowiecza, takich jak Rzym, longobardzka Italia i wizygocka Hiszpania. W przypadku czasów panowania normańskiego głównym przedmiotem zainteresowania będą wielkie zespoły mozaikowe w Cefalù, Palermo (Capella Palatina i La Martorana) oraz Monreale, które należą do podręcznikowych przykładów bizantyńskiego malarstwa monumentalnego – reprezentujące typowe dla epoki Komnenów cechy formalne oraz będące przykładami standardowego programu ikonograficznego bizantyńskich wnętrz sakralnych (na Sycylii dostosowywanego do odmiennej specyfiki architektonicznej kościołów romańskich).

Zaliczenie: Podstawą zaliczenia jest napisanie testu końcowego (planowanego na ostatni wykład) obejmującego materiał omawiany podczas zajęć.

Wybrana literatura przedmiotu:

• G. Agnello, L'architettura bizantina in Sicilia, Firenze 1952;
• O. Demus, The Mosaics of Norman Sicily, London 1949;
• S. Giglio, Sicilia bizantina. L'architettura religiosa in Sicilia dalla tarda antichità all'anno Mille, Milano 2003;
• E. Kitzinger, The Mosaics of Monreale, Palermo 1960;E. Kitzinger, Mosaic Decoration in Sicily under Roger I and the Classical Byzantine System of Church Decoration, [w:] Italian Church Decoration of the Middle Ages and the Early Renaissance, ed. W. Tronzo, Bologna 1989, s. 147–165;
• E. Kitzinger, The Mosaics of St. Mary's of the Admiral in Palermo I mosaici di Santa Maria dell’Ammiraglio a Palermo, Washington 1990;
• R. Santoro, I Bizantini in Sicilia. Arte, architettura e il restauro della Martorana, Palermo 2014.

Lata 1852-1870, między romantyzmem i impresjonizmem, czyli pod znakiem realizmu, lecz w oparach idealizmu... Tak mogłoby się przedstawiać uproszczone ujęcie sztuki czasów Napoleona III. Wykład, ostatnio realizowany w roku 2018, będzie i tym razem dotyczył urbanistyki, architektury, rzeźby i malarstwa tego okresu. Poniżej znajduje się kilka wskazówek bibliograficznych, a na swojej stronie internetowej (do której link znajduje się na stronie IHS) prowadzący zamieścił obszerniejszy spis z informacją o dostępności poszczególnych pozycji w krakowskich bibliotekach i online. Lektura publikacji ze spisu nie jest wymagana (wykład ma zastąpić lekturę), spis ma być pomocą dla osób zainteresowanych.

Na ostatnich zajęciach zazwyczaj jest przeprowadzany prosty test zastępujący sprawdzenie obecności na wykładach. 

Wskazówki bibliograficzne:

• Mieczysław Porębski, Dzieje sztuki w zarysie, t. 3, Warszawa 1988 [odpowiednie fragmenty]

• Anna Lewicka-Morawska (red.), Sztuka świata, t. 8, Warszawa 1994 [odpowiednie fragmenty]

• Adam Kotula, Piotr Krakowski, Rzeźba XIX wieku, Kraków 1980

Wykład jest adresowany do studentów historii sztuki i ochrony dóbr kultury. Zostanie w nim zaprezentowany wpływ katastrof naturalnych na niszczenie i na powstawanie dzieł sztuki. Uczestnicy wykładu zapoznają się z rozwiązaniami architektonicznymi, mającymi ograniczyć podatność budowli na katastrowy, a także przedsięwzięciami budowlanymi,  służącymi ograniczaniu skutków katastrof. Dzieła stworzone jako artystyczna odpowiedź na katastrofy będą poddane analizie zarówno z pespektywy tradycyjnych badań ikonograficznych, jak i nowszych badań nad przekazem dziel sztuki, korzystających z inspiracji antropologią kulturową, psychologią społeczną i politologią („potęga wizerunków” Davida Freedberga, „obrazy serca” Ottavii Niccoli , przemoc symboliczna dzieł sztuki). Zostanie też w nim poruszony problem „odbudowy świata” i „poprawiania natury” przez sztukę jako heroiczna manifestacja cnót, podejmowana często w epoce nowożytnej. Kolejne wykłady będą poświęcone następującym zagadnieniom (które mogą być prezentowane w trakcie jednego lub dwóch spotkań):     

1. Katastrofy naturalne: problemy z definicją, społeczny odbiór ich skutków, wpływ na kulturę.

2. Wpływ powodzi, trzęsień ziemi i pożarów na zabudowę miast: bezmiar strat oraz szansa na zaplonowanie i przeprowadzenie wielkich przedsięwzięć urbanistycznych.

3. Naturalne zniszczenia kościołów: interpretacja teologiczna i jej wpływ na sposób ich odbudowy.

4. Dzieła sztuki sakralnej w cudowny sposób odporne na zniszczenie przez czynniki naturalne.

5. Rozwiązania budowlane zabezpieczające świątynie przed katastrofami naturalnymi i ich wpływ na formy architektoniczne tych gmachów.

6. Rozwiązania budowlane zabezpieczające gmachy świeckie przed katastrofami naturalnymi i ich wpływ na formy architektoniczne tych gmachów. 

7.  Wielkie przedsięwzięcia budowlane zabezpieczające przed powodziami w epoce nowożytnej i ich wpływ na urbanistykę i architekturę krajobrazu.

8. Przedsięwzięcia budowlane wspomagające walkę z zarazami i niwelowanie ich skutków (lazarety, cmentarze epidemiczne, mury zarazy).

9. Między realizmem i alegorią. Przedstawianie powodzi, trzęsień ziemi i pożarów w sztuce.

10. Theatrum terribile. Przedstawienia zaraz w sztuce.

11. Artystyczne fundacje religijne służące wypraszaniu u Boga oddalenie wielkich katastrof naturalnych.

12. Upamiętnianie osób zaangażowanych w zwalczanie katastrof naturalnych w epoce nowożytnej.

Bibliografia

1. Thimoty Backer, London. Rebuilding the City after Great Fire, London 2000.

2. Manuel Gasser, Peter Killer, Katastrophen in der Kunst des 14. bis 20. Jahrhunderts. Zur Ikonographie der Katastrophe in der Kunst, Zürich 1973.

3. Elizabeth Hough, Roger G. Bilham, After the Earth Quakes. Elastic Rebound on Urban Planet, Oxford 2006; s. 3-51.

4. I messengeri dell’Apocalisse. La epidemia tra medicina, storia filosofia e arte, red. Alberto Jori, Palermo 2020.

5. Henri H. Mollaret, Jaqueline Brossolet, La peste, source méconnue d’inspiration artistoque, “Jarboek. Koniklijk Museum voor Schene Kunsten, Antwerpen’, 1965, s. 3-112.

6. Jerzy Paszenda, Wpływ pożarów Wilna na architekturę późnego baroku, [w:] Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., red. Jerzy Lileyko, Lublin 2000.

Zakres tematyczny wykładu pt. „Sztuka w Konstantynopolu w latach 843-1204” obejmuje problematykę form i źródeł oraz historyczny proces kształtowania się sztuki środkowobizantyńskiej po przezwyciężeniu kryzysu ikonoklastycznego (843) do kryzysu politycznego w Cesarstwie Bizantyńskim po zdobyciu Konstantynopola przez oddziały IV. krucjaty (1204).

Najważniejsze zagadnienia:

1. Święto Triumfu Ortodoksji – geneza, formy ceremonialne i liturgiczne;

2. Struktury administracji państwowej i kościelnej w latach 843-1204;

3. Podstawowe typy architektoniczno-przestrzenne bizantyńskiej architektury sakralnej;

4. Ideowe i artystyczne źródła środkowobizantyńskich programów malarstwa monumentalnego;

5. Malarstwo monumentalne w Konstantynopolu – stan zachowania i rekonstrukcja;

6. Konstantynopolitańskie skryptoriach i ich dzieła malarstwa książkowego;

7. Upadek Konstantynopola w 1204: przebieg i konsekwencje.

Podstawowa bibliografia [bibliografia szczegółowa odpowiednio w toku wykładów]:

J. Meyendorff, Teologia bizantyjska, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1984;

C. Mango, Historia Bizancjum, tłum. M. Dąbrowska, Gdańsk 1997

Encyklopedia kultury bizantyńskiej, red. O. Jurewicz, Warszawa 2002;

Świat Bizancjum, t. 2: Cesarstwo Bizantyńskie 641-1204, red. Jean-Claude Cheynet, tłum. A. Graboń, Kraków 2011;

A. Grabar, Byzance. L’art byzantin du Moyen Age (du VIII^e au XV^e siècle), Paris 1967;

Anthony Cutler, Jean-Michel Spieser, Byzance médiéval 700-1204, Paris 1996.

Kryteria zaliczenia: udział w wykładach, pisemny test zaliczeniowy na zakończenie cyklu wykładów

Podczas zajęć rozpatrujemy problem światła i barwy w sztuce bizantyńskiej, analizując dzieła oraz teksty źródłowe. Z jednej strony bowiem zapoznajemy się z bizantyńską myślą estetyczną – tu szczególnie ważna jest wnikliwa lektura ekfraz – z drugiej zaś poznajemy konkretne rozwiązania z zakresu technik artystycznych. Nadto stawiamy pytania dotyczące kwestii sensów ideowych łączonych w Bizancjum ze światłem i barwami, krytycznie się przy tym przyglądając historyczno-artystycznej refleksji nad tym zagadnieniem. Podjęcie wskazanych zadań umożliwia nam doskonalenie się w badaniu sztuki bizantyńskiej.

Główne pytania:

• Co z estetyką w badaniach nad sztuką bizantyńską?

• Jakie walory estetyczne ceniono w Bizancjum? Gdzie możemy szukać odpowiedzi na to pytanie?

• Na czym polega „estetyka jubilerska”?

• Jak postrzegano i nazywano kolory w Bizancjum?

• Jak wygląda bizantyńska tęcza?

• Co z sensem ideowym światła i barw w sztuce bizantyńskiej? Jak ten problem podejmowany jest w badaniach nad sztuką bizantyńską?

• Co możemy powiedzieć o świetle i barwie w kontekście bizantyńskich technik artystycznych?

• W jaki sposób w praktyce artystycznej wykorzystywano światło?

• W jaki sposób fotografie dzieł bizantyńskich w literaturze naukowej wpływają na percepcję ich walorów estetycznych?

Literatura podstawowa:

Franses Rico: When All That Is Gold Does Not Glitter. On the Strange History of Looking at Byzantine Art, w: Icons and Word. The Power of Images in Byzantium. Studies Presented to Robin Cormack, red. A. Eastmond, L. James, Aldershot 2003, s. 13–25.

James Liz: Light and Colour in Byzantine Art, Oxford 1996.

Janes Dominic: God and Gold in Late Antiquity, Cambridge 2010 (I wyd. Cambridge 1998).

Mathew Gervase: Byzantine Aesthetics, New York 1963.

Nelson Robert S.: To  Say  and  See.  Ekphrasis  and  Vision  in  Byzantium,  w:  Visuality  before  and  beyond  the Renaissance. Seeing as Others Saw, red. idem, Cambridge 2000, s. 157–159 (przedruk w: R.S. Nelson, Later Byzantine Painting. Art, Agency, and Appreciation, Aldershot 2007, s. 157–159).

Peers Glenn: Sacred Shock. Framing Visual Experience in Byzantium, University Park 2004.

Roberts Michael: The Jeweled Style. Poetry and Poetics in Late Antiquity, London–Ithaca, NY 1989.

Schibille Nadine: Hagia Sophia and the Byzantine Aesthetic Experience, Farnham 2014.

Forma i warunki zaliczenia:

• aktywne uczestnictwo w zajęciach: udział w krótkich zadaniach (wszystkie te drobne formy aktywności będą miały miejsce w trakcie poszczególnych spotkań), przy czym szczegóły zostaną ustalone wspólnie podczas zajęć;

• nie przewiduje się osobnego sprawdzianu zaliczeniowego na koniec semestru.

The phenomenon of the so-called „temple conversion” (the takeover and reuse of pagan temples for Christian liturgical purposes) has been being studied for over hudred fifty years by scholars representing almost all domains of historical studies. The gathered and published material – both archaeological and literary – shows that it occured on a massive scale (over 200 cases known) in every part of the Mediterranean (both in the centres, like Rome or Constantinople, and in the periphery). Nonetheless the ex-pagan temples turned into places of Christian worship have so far not become an appreciated object of interest of the historians of Early Christian and Byzantine architecture, who, by the power of the traditional paradigm, focus on the churches built de novo. The course aims at challenging this situation. At first, it will present and analyse (on some selected examples) the ways in which typical pagan temples (usually peripteral) used to be architecturaly modified (adapted) for the needs of their new function. Secondly, it will attempt at finding theoretical and terminological tools for discussing the phenomenon in question, that would enable architectural historians to place it properly within the panorama of Early Christian and Byzantine church architecture as its ful-fledged products.

Grading:

To get a grade students are required to pass the final test (slated for last class meeting) that will include material from the entire course.

Recommended reading:

R. Bayliss, Provincial Cilicia and the Archaeology of Temple Conversion, Oxford 2004 (BAR International Series 1281);

H. Buchwald, Retrofit – Hallmark of Byzantine Architecture?, in: Idem, Form, Style and Meaning in Byzantine Church Architecture, Aldershot-Brookfield 1999 (Variorum Collected Studies Series CS644), Nr. I;

F. W. Deichmann, Frühchristliche Kirchen in antiken Heiligtümern, „Jahrbuch des Deutschen Archaeologischen Instituts“ 54, 1939, p. 105-136;

M. Greenhalgh, The Survival of Roman Antiquities in the Middle Ages, London 1989;

M. Milojevic, Retrofit Ecclesia: A Non-Conforming Building Type, “Byzantinische Forschungen” 24, 1997, p. 343-366;

J. Vaes, Christliche Wiederverwendung antiker Bauten: ein Forschungsbericht, „Ancient Society“ 15-17, 1984-1986, p. 305-443.

Celem wykładu jest szczegółowe przedstawienie wybranych zagadnień z dziejów zasobu dziedzictwa kulturowego w Polsce w okresie od zakończenia II wojny światowej do transformacji ustrojowej 1989 roku. Szczególna uwaga skierowana będzie na kwestie ideologiczne, doktrynalne oraz prawne polityki PRL w odniesieniu do pamiątek przeszłości, z uwzględnieniem ich ewolucji w ciągu omawianych 44 lat. Poruszone będą przy tym zarówno działania skierowane bezpośrednio na zabytki, jak i takie, które odcisnęły na zasobie dziedzictwa swoje znaczne piętno, choć nie temu miały służyć. Uczestnictwo w kursie ma z jednej strony wzbogacić wiedzę studentów na temat historyczny, z drugiej zaś ułatwić zrozumienie meandrów współczesnej ochrony dóbr kultury, związanych m.in. z kwestiami reprywatyzacji zabytków, restytucji dóbr kultury czy trwania tzw. "polskiej szkoły konserwacji".

1. Stan zabytków w Polsce po II wojnie światowej

2. Likwidacja skutków wojny i powojenna odbudowa

3. Ramy organizacyjne, prawne i ekonomiczne polityki PRL wobec dziedzictwa kulturowego

4. Społeczno-gospodarcze wykorzystanie dziedzictwa kulturowego

5. Polityka PRL wobec dziedzictwa poniemieckiego

6. PRL a dziedzictwa kulturowe mniejszości etnicznych i religijnych

7. Obchody państwowe PRL a dziedzictwo kulturowe

8. Zaangażowanie międzynarodowe PRL w sprawach dziedzictwa kulturowego

9. Kształtowanie kolekcji i muzeów za PRL

10. Współczesne reperkusje polityki PRL wobec dziedzictwa kulturowego

11. Podsumowanie

Literatura podstawowa:

J. Pruszyński, Ochrona zabytków w Polsce. Geneza, organizacja, prawo, Warszawa 1989, s. 108-368

J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna. Tom II, Kraków 2001, s.21-354

P. Majewski, Ideologia i konserwacja. Architektura zabytkowa w Polsce w czasach socrealizmu, Warszawa 2009

Literatura uzupełniająca:

J. Zachwatowicz, Ochrona zabytków w Polsce, Warszawa 1965

J. Pruszyński, Prawna ochrona zabytków 1944–1989. Próba oceny, w: A. Tomaszewski red., Ochrona i konserwacja dóbr kultury w Polsce 1944–1989. Uwarunkowania polityczne i społeczne, Warszawa 1996, s. 15-35.

P. Dobosz, Ochrona i konserwacja dóbr kultury w Polsce 1944–1989. Uwarunkowania polityczne i społeczne, w: A. Tomaszewski red., Ochrona i konserwacja dóbr kultury w Polsce 1944–1989. Uwarunkowania polityczne i społeczne, Warszawa 1996, s. 36-42

M. Paździor, Jak funkcjonował urząd, jakie były uwarunkowania zewnętrzne?, w: A. Tomaszewski red., Ochrona i konserwacja dóbr kultury w Polsce 1944–1989. Uwarunkowania polityczne i społeczne, Warszawa 1996, s. 61-67

M. Kurzątkowski, Konserwator wojewódzki w Polsce Ludowej. Możliwości i ograniczenia, w: A. Tomaszewski red., Ochrona i konserwacja dóbr kultury w Polsce 1944–1989. Uwarunkowania polityczne i społeczne, Warszawa 1996, s.76-79

J. Łoziński, Inwentaryzacja zabytków sztuki w Polsce 1945-1989, w: A. Tomaszewski red., Ochrona i konserwacja dóbr kultury w Polsce 1944–1989. Uwarunkowania polityczne i społeczne, Warszawa 1996, s. 138-142

B. Rymaszewski, Polska ochrona zabytków, Warszawa, 2005., s. 93-140

A. Merta-Staszczyk, Niechciane dziedzictwo. Nieruchomości zabytkowe na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989, Warszawa 2018

G. Piątek, Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949, Warszawa 2020

Warunki zaliczenia:

• Obecność na zajęciach

• Zaliczenie testu podsumowującego kurs (10 krótkich pytań otwartych, do zaliczenia wymagane jest uzyskanie powyżej 50% pkt).

Celem kursu jest zapoznanie słuchaczy z szerokim spektrum metod badawczych stosowanych w tradycyjnej historii sztuki i współczesnej nauce o obrazie, wyrastającej z historii sztuki. Nacisk położony zostanie na praktyczne aspekty poszczególnych podejść, nie zaś na rozważania teoretyczne, dlatego wykład przeznaczony jest przede wszystkim dla studentów rozpoczynających swą edukację na studiach licencjackich. Zagadnienia metody omawiane będą na konkretnych przykładach ze wskazaniem korzyści płynących ze stosowania określonych narzędzi badawczych, ale też ze zwróceniem uwagi na granice ich przydatności.

Zakres merytoryczny kursu będzie obejmował następujące bloki problemowe:

1. Zarys dziejów historii sztuki w aspekcie metodologicznym

2. Podejście historyczne do badania sztuki (analiza źródeł)

3. Zagadnienie stylu i znawstwa

4. Biografistyka artystyczna

5. Ikonografia i ikonologia (w tym ikonografia architektury)

6. Psychologiczne i kognitywistyczne podstawy twórczości i percepcji

7. Problem formy i znaczenia (diagramatyka, semiotyka, ikonika)

8. Sztuka a obraz: od Warburga do Beltinga

9. Zagadnienie odbioru: estetyka recepcji i antropologia obrazu

10. Społeczna konstrukcja wizualności i teorie krytyczne

11. Fotografia jako przedmiot badań nauki o obrazie

12. Obraz naukowy jako przedmiot badań nauki o obrazie

13. Postkolonializm i dylematy globalnej historii sztuki.

Polecana literatura (podany zestaw obejmuje publikacje, dzięki którym można poszerzyć i ugruntować wiedzę przekazywaną podczas zajęć):

• R. Arnheim, Sztuka i percepcja wzrokowa, tłum. J. Mach, Gdańsk 2004

• W. Bałus, Nieoczywista literackość malarstwa i jej granice. Uwagi o metodzie, w : Literatura a malarstwo, red. J. Godlewicz-Adamiec, P. Kociumbas, T. Szybisty, Kraków-Warszawa 2017, s. 21-41

• R. Barthes, Światło obrazu, tłum. J. Trznadel, Warszawa 1996

• H. Belting, Obraz i kult, tłum. T. Zatorski, Gdańsk 2010

• G. Boehm, O obrazach i widzeniu, tłum. M. Łukasiewicz, A. Pieczyńska-Sulik, Kraków 2014

• E. Gombrich, Sztuka i złudzenie, tłum. J. Zarański, warszawa 1981

• M. Hatt, Ch. Klonk, Art History. A critical introduction to its methods, Manchester–New York 2006

• M. Imdahl, Giotto. Z zagadnień ikonicznej struktury sensu, w: Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów „Artium Quaestiones”, red. M. Bryl, P. Juszkiewicz, P. Piotrowski, W. Suchocki., Poznań 2009, s. 111-138

• J.M. Krois, Bildkörper und Körperschema, Berlin 2011

• S. Michalski, Einführung in die Kunstgeschichte, Darmstadt 2015

• N. Mirzoeff, Jak zobaczyć świat, tłum. Ł. Zaremba, Kraków–Warszawa 2016

• E. Panofsky, Ikonografia i ikonologia, w: tegoż, Studia z historii sztuki, tłum. K. Kamińska, Warszawa 1971

• Periodization in the Art Historiographies of Central and Eastern Europe, red. S. Kallestrup, M. Kunińska, M.A. Mihail, A. Adashinskaya, C, Minea, London–New York 2022

• U. Pfisterer, Kunstgeschichte zue Einführung, Hamburg 2020

• P. Piotrowski, Globalne ujęcie sztuki Europy Wschodniej, Poznań 2018

• E. Said, Orientalizm, tłum. M. Wyrwas-Wiśniewska, Poznań 2005

• Życie artysty: problemy biografistyki artystycznej. Materiały Seminarium Metodologicznego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Nieborów, 27-29 października 1994, red. M. Poprzęcka, Warszawa 1995

Wykład monograficzny poświęcony problematyce przenikania się zagadnień związanych z ochroną zabytków, szeroko rozumianą ochroną dóbr kultury oraz ochroną krajobrazu kulturowego. W programie zawarto wprowadzenie dotyczące  podstawowych pojęć i definicji, charakterystyki przedmiotu ochrony w kontekście krajobrazów, charakterystyki historycznych i współczesnych działań ochronnych, wraz  z analizą dostępnych form ochrony oraz analizą konkretnych przypadków ochrony dóbr kultury w skali krajobrazu.

Wykład prowadzony w odniesieniu do aktualnej literatury przedmiotu i własnych doświadczeń autora w zakresie stanowienia i realizacji ochrony dziedzictwa kulturowego w wymiarze krajobrazowym.

Cel dydaktyczny: zapoznanie studentów z ewolucją systemu ochrony dóbr kultury w kontekście stałego poszerzania zakresu odpowiedzialności i nowych spojrzeń na przedmiot ochrony. Przygotowanie do samodzielnej refleksji metodologicznej na temat ochrony zabytku w krajobrazie, jako syntezy zagadnień konserwatorskich.

Warunki zaliczenia: obecność na wykładach, pisemna ankieta sprawdzająca – 10 pytań dotyczących treści wykładów - sprawdzian podczas ostatniego wykładu przed sesją.

Treści programowe

1. Ochrona dóbr kultury, a ochrony krajobrazu kulturowego – wprowadzenie. Pojęcia i definicje, obszary wspólne oraz rozbieżności celów, środków i metod, kierunki rozwoju systemu ochrony dóbr kultury.

2. Przedmiot ochrony – krajobraz kulturowy w perspektywie historycznej

3. Przedmiot ochrony – zabytek w krajobrazie, czy krajobraz zabytkowy?

4. Formy i koncepcje ochrony w ujęciu historycznym

5. Formy i koncepcje ochrony współczesne (perspektywa krajowa i międzynarodowa)

6. Holistyczna koncepcja ochrony w praktyce (przykłady europejskie)

7. Holistyczna koncepcja ochrony w praktyce (przykłady polskie)

8. Audyt krajobrazowy, a ochrona dóbr kultury

9. Zabytek w krajobrazie – synteza form ochrony, czy utopia? Granice odpowiedzialności.

10. Kierunki ewolucji systemu ochrony dóbr kultury – zależności i związki z innymi systemami ochrony i planowania.

Literatura:

1. Bogdanowski J., Droga od obiektu do zabytkowego krajobrazu, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego” 1994, t. 1.

2. Bogdanowski J., Konserwacja i ochrona krajobrazu (ewolucja metody), „Teki Krakowskie” 1998, t. 6.

3. Böhm A., Architektura krajobrazu. Jej początki i rozwój., Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 1994.

4. Böhm A., Dobosz P., Forczek-Brataniec U., Łuczyńska-Bruzda M., Korzeń J., Marcinek R., Myczkowski Z., Piotrowska-Nosek K., Środulska-Wielgus J., Wielgus K., Stokłosa K., Skrzyńska A. Zasady tworzenia Parku Kulturowego, zarządzania nim oraz sporządzania planu jego ochrony. Materiały instruktażowe dla gminnych samorządów terytorialnych, autorów planów ochrony, wojewódzkich i samorządowych konserwatorów zabytków (przyjęte i rekomendowane do stosowania przez Radę Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury 6.10. X 2005, na podstawie art. 16 i 17 uUstawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz. U. z 2003 r. nr 162, z 17 IX 2003, poz. 1568),

5. Fogel A. (red.),. Ustawa krajobrazowa. Komentarz do przepisów wprowadzonych w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu,. Wolters Kluwel, Warszawa 2016.

6. Liżewska I., red., Zabytek Zadbany. Co to znaczy?, Warszawa 2015

7. Łuczyńska-Bruzda M., Zarys koncepcji krajowego systemu ochrony zabytkowych krajobrazów kulturowych w Polsce , „Krajobrazy”, Warszawa 1996.

8. Marcinek R., Myczkowski Z., Siwek A., Możliwości wdrożenia Europejskiej Konwencji Krajobrazowej i problem zachowania dziedzictwa kulturowego poprzez kształtowanie krajowej polityki przestrzennej – rekomendacje do KZPK, ekspertyza na zlecenie Ministerstwa Rozwoju regionalnego, Kraków–Warszawa 2009, http://www.mir.gov.pl/ rozwoj_regionalny /Polityka_przestrzenna/ KPZK/Ekspertyzy/ Documents/EKK_ dziedzictwo_kulturowe_511.pdf. 

9. Marcinek R., Myczkowski Z., Siwek A., Park kulturowy jako forma ochrony krajobrazu kulturowego (historycznego) OT NID, Kraków 2017, https://samorzad.nid.pl/wp-content/uploads/2021/05/park-kulturowy-jako-forma-ochrony-krajobrazu-kulturowego.pdf http://krajobrazmojegomiasta.pl/wydawnictwa.

10. Myczkowski Z., Cultural Landscape – Phenomenon of Integrating Cultural and Natural Heritage Protection, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2018, nr 56.

11. Myczkowski Z., Park kulturowy jako forma obszarowej ochrony zabytków, „Ochrona Zabytków” 2007, nr 2.

12. Siwek A., Decyzje o wpisie do rejestru zabytków a problematyka ochrony krajobrazu kulturowego.,  [w:] Materiały Międzynarodowej Konferencji Konserwatorskiej Kraków 2000 „Teoria i praktyka w ochronie zabytków architektury, zespołów i miejsc historycznych”, Kraków 1998.

13. Siwek A., Karta Wenecka a krajobraz zabytkowy – relacja niedoceniana /w:/ Karta Wenecka 1964 – 2014, red. Weronika Bukowska, Janusz Krawczyk, Toruń 2015, s. 103 – 115.

14. Siwek A., Ochrona historycznego krajobrazu kulturowego – ewolucja systemu. [w:] A. Gronek, J. Daranowska-Łukaszewska (red.), Nic nad oryginał. Księga dedykowana pamięci Barbary Tondos i Jerzego Tura, red. Agnieszka Gronek, Joanna Daranowska- Łukaszewska., Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Kraków–Rzeszów 2019.

15.  Siwek A., Po co nam park kulturowy? – geneza i specyfika formy ochrony zabytków, Renowacje i Zabytki, 1/2020, s. 26 – 41.

16. Siwek A., Trafas – Wołoszyn M., Hammershus - dobre praktyki i zarządzanie trwałą ruiną /w:/ Historyczne ruiny - ochrona, użytkowanie, zarządzanie : Historic ruins - protection, use, management, Ochrona dziedzictwa kulturowego Nr 6 (16), 2018, s. 163 – 176.

17. Solon J., Chmielewski T.J., Kistowski M., Matuszkiewicz J.M., Myczkowski Z., Myga-Piątek U., Identyfikacja i ocena krajobrazów – metodyka oraz główne zagrożenia., IGiZG PAN, Warszawa 2014.

18. Szmygin B., Rekomendacja o Historycznym Krajobrazie Miejskim – wdrożenie zmiany paradygmatu w ochronie miast historycznych, „Budownictwo i Architektura” 2013, t. 12, nr 4.

19. Świdrak M., Przedmiot ochrony, celowość oraz dopuszczalne granice ingerencji uchwały tworzącej park kulturowy, [w:]. W: B. Popiołek, U. Kicińska, A. Słaby (red.), Historia – Pamięć – Tożsamość w edukacji humanistycznej, t. 6: Ochrona i promocja dziedzictwa kulturowego jako forma zachowania pamięci o przeszłości, red. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Słaby,. Libron, Kraków 2020.

20. Zeidler K.,. Prawo ochrony dziedzictwa., Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa–Kraków 2007.