Instytut Historii Sztuki

Pierwszy tom serii - stanowiący swoiste pole doświadczalne pod względem koncepcji opracowania i metodologii badań - zawiera monograficzny opis kościołów w Buczaczu, Hodowicy, Lwowie, Nawarii, Olesku i Podhorcach. Przy całym zróżnicowaniu inwentaryzowanych zabytków łączy je dostępność, stosunkowo wysoka klasa artystyczna i obfitość dokumentacji.

O poświęceniu Żółkwi osobnego tomu zdecydowało bogactwo i znaczenie dla dziejów sztuki zabytków miasta, związanych z działalnością fundatorską Żółkiewskich, Daniłowiczów i Sobieskich, jak również Radziwiłłów. Autor omawia dzieje, architekturę i elementy wystroju kościoła farnego p.w. Św. Wawrzyńca, kościoła i klasztoru Dominikanów i Felicjanek oraz dawnego kościoła p.w. Św. Andrzeja i byłego klasztoru PP. Dominikanek.

Teren omawiany w książce to dawny dekanat wisznieński oraz odcięte obecną granicą części dekanatu dobromilskiego i jaworskiego. Od 1941 r. działające tam parafie wchodzą w skład dekanatu mościckiego (Jaworów, Milatyn, Sądowa Wisznia, Stojańce, Twierdza) i samborskiego (Błozew, Czyszki, Dobromil, Nowe Miasto), w ramach archidiecezji lwowskiej.

Tom zawiera monografie 10 kościołów. Zagadkowa świątynia w Podhajcach stanowi ważny klucz do uchwycenia specyficznego zjawiska trwania form gotyckich w budownictwie Rusi Koronnej w XVII w. Z tegoż stulecia pochodzą najstarsze partie kościołów w Białym Kamieniu i Nadwórnej. Architektura kościoła w Mikulińcach oraz zniszczone wyposażenie rzeźbiarskie kościoła w Monasterzyskach należą do najwybitniejszych osiągnięć epoki na skalę ogólnokrajową.

Tom obejmuje zabytki dawnego dekanatu samborskiego diecezji przemyskiej w jej granicach sprzed roku 1991. Wszystkie uwzględnione w tomie miejscowości należą do dekanatu samborskiego w ramach archidiecezji lwowskiej. Obiekty przedstawione w publikacji znajdują się w Biskowicach, Boryni, Brześcianach, Chyrowie, Czukwi, Felsztynie, Ilniku, Komarnikach, Laszkach Murowanych, Łomnej, Rakowej, Rozłuczu, Samborze, Sąsiadowicach, Starej Soli, Starym Samborze, Strzałkowicach, Turce, Wojutyczach i w Wołczem.

Zabytki opracowane w tomie znajdują się w następujących miejscowościach: Borysław-Tustanowice, Borysław-Hubicze, Borysław-Mraźnica, Dublany, Gaje Wyżne, Krynica Szlachecka, Letnia, Lipowiec, Majdan, Medenice, Neudorf, Nowoszyce, Podbuż, Równe, Rychcice, Schodnica, Słońsko, Stara Wieś, Stebnik, Stupnica Polska, Truskawiec, Wacowice, Winniki, Wołoszcza.

Monografie zawarte w tomie dotyczą kościołów w miejscowościach: Andrianów, Balice, Chłopy, Czajkowice, Czyżowice, Hussaków, Kalinów, Komarno, Koniuszki Siemianowskie, Krysowice, Lipniki, Łanowice, Miżyniec, Mościska, Myślatycze, Pnikut, Pohorce, Radenice, Radochońce, Rudki, Rumno, Tomanowice, Trzeniec i Tuligłowy.

Obiekty przedstawione w tomie zajdują się w miejscowościach: Barszczowice, Białogóra, Białohorszcz, Biłka Szlachecka, Brzuchowice, Czyszki k. Lwowa, Glińsk, Gródek Jagielloński, Janów, Jaryczów Nowy, Kłodo Wielkie, Kościejów, Krechów, Kukiz, Lubień Wielki, Malechów, Powitnie (Malczyce), Prusy, Przedrzymichy Małe, Rodatycze, Rzęsna Polska, Sichów, Sokolniki, Wiesenberg, Wołczuchy, Zboiska, Zimnawoda, Zubrza, Żółtańce, Żydatycze.

W tomie omówiono kościoły w Antoniówce, Bartatowie, Daszowie, Dawidowie, Demni, Felicientalu, Kochawinie, Krotoszynie, Machlińcu, Mikołajowie, Młyniskach, Obroszynie, Podhorcach, Pustomytach, Rakowcu, Rozdole, Siemianówce, Skolem, Sokołowie, Stryju, Synowódzku Wyżnym, Szczercu, Wołkowie, Żulinie, Żurawnie, Żydaczowie (dawny dekanat szczerzecki i stryjski).

Zabytki opracowane w tym tomie znajdują się na terenie dwóch przedwojennych dekanatów kąkolnickiego i dolińskiego. Opisane obiekty pochodzą z różnych epok i reprezentują bardzo różną jakość artystyczną, co wynika w znacznym stopniu z odmiennego przebiegu dziejów poszczególnych regionów w ramach opracowanego terenu. Obejmuje on zarówno silne ośrodki miejskie założone pod koniec średniowiecza i na początku epoki nowożytnej (Rohatyn, Dolina, Kałusz), jak i miejscowości powstałe w wyniku akcji urbanizacyjnej ziemi halickiej w XV-XVII wieku, a wreszcie osady podgórskie, kształtujące się dopiero w XIX i na początku XX w.

W tomie omówiono zabytki znajdujące się w: Batiatyczach, Bóbrce, Bryńcach Zagórnych, Brzozdowcach, Chlebowicach Wielkich, Chodorowie, Czarnuszowicach, Fradze, Glinianach, Hanaczowie, Horpinie, Kamionce, Strumiłłowej, Knihyniczach, Kurowicach, Kutkorzu, Nowosielcach, Otyniowicach, Pniatynie, Podkarmie, Pohorylcach, Przemyślanach, Słowicie, Sokołówce, Starym Siole, Strzeliskach Nowych, Świrzy, Tadaniu, Tucznem, Tutkocinie, Wodnikach, Wyżnianach, Wołkowie, Zadwórzu, Żelechowie Wielkim, Żędowicach

O bezsprzecznej unikatowości tomu przesądzają ukazanie zapomnianego oblicza nowoczesnej architektury sakralnej Lwowa oraz przedstawienie środowiska architektonicznego tego miasta od zupełnie nieznanej strony. Tym samym wypełniona zostaje nie tylko znacząca luka w historiografii, ale i wszyscy szeroko zainteresowani dziedzictwem, architekturą i sztuką nowoczesną otrzymują materiał o kapitalnym znaczeniu dla znajomości źródeł tradycji polskiej architektury nowoczesnej. Dodatkowo do książki dodano reprodukcję planu "Wielkiego Lwowa" (oryg. z 1940 r.) z naniesioną lokalizacją opisywanych obiektów (format 47 cm x 63,5 cm).

Publikacja zawiera monografie 38 zabytków z dekanatów: złoczowskiego (m.in. Gołogóry, Jelechowice, Ryków, Szpikłosy, Usznia, Złoczów), zborowskiego (m.in. Bogdanówka, Kokutkowice, Pomorzany, Milno, Załoźce, Zborów) i brodzkiego (Pieniaki, Ponikwa, Suchowola, Brody).

Publikacja prezentuje monografie zabytków z dekanatów stanisławowskiego i kołomyjskiego, znajdujące się w miejscowościach: Bednarówka, Bitków, Bohorodczany, Delatyn, Halicz, Jabłonów, Jaremcze, Jazierzany, Jezupol, Kołomyja, Kosów, Kuty, Łysiec, Markowce, Młodiatyn, Niżników, Nowosielica, Okniany, Otynia, Peczeniżyn, Pustyń, Pniaki, Rybno, Słoboda Rungurska, Smodna, Sołotwina, Stanisławów, Święty Józef, Tarkawica Polna, Tatarów, Tłumacz, Tyśmienica, Wołosów, Worochta, Zabłotów, Żabie.

Do tomu dołączono reprint planu Stanisławowa z 1934 roku z zaznaczeniem opisywanych w tomie obiektów (format: 41 x 45 cm).

Kolejny tom serii, omawiający kościoły i klasztory rzymskokatolickie dekanatów: brzeżańskiego, w tym zabytki samych Brzeżan, i podhajeckiego znajdujące się w następujących miejscowościach: Białokrynica, Bieniawia, Bobulińce, Brzeżany, Budyłów, Buszcze, Ciemierzyńce, Dunajów, Firlejów, Gniłowody, Horodyszcze, Koniuchy, Kotów, Kozłowów, Kozowa, Kuropatniki, Lipnica Dolna, Litiatyn, Litwinów, Mieczyszczów, Narajów,? Nowosiółka-Bekerów, Petlikowce Nowe, Petlikowce Stare, Podwysokie, Rohaczyn, Rosochowaciec, Sokołów, Szybalin, Taurów, Wicyń, Wiśniowczyk, Wolica, Zawałów, Złotniki.

Publikacja zawiera monografie 47 kościołów, klasztorów i kaplic rzymskokatolickich w 43 miejscowościach dekanatu tarnopolskiego: Bajkowce, Baworów, Berezowica Wielka, Biała, Białoskórka, Borki Wielkie, Bucniów, Chmieliska, Chodaczków Wielki, Czernielów Mazowiecki, Czerniszówka, Dołżanka, Draganówka, Grzymałów, Hałuszczyńce, Hłuboczek Wielki, Iławcze, Kaczanówka, Kłodziejówka, Krasne, Kujdańce, Łuka Mała, Magdalówka, Nowosiółka Skałacka, Ostapie, Ostrów, Petryków, Płotycz, Poczapińce, Połupanówka, Rasztowce, Romanówka, Skałat, Skomorochy, Sorocko, Stary Skałat, Tarnopol, Tarnoruda, Touste, Turówka, Zabojki, Zagrobela, Żerebki. Dodatkowo do książki dołączono mapę Tarnopola z zaznaczonymi obiektami opisanymi w tomie (format mapy: 43×43 cm).

Publikacja zawiera monografie kościołów, klasztorów i kaplic rzymskokatolickich w Białobożnicy, Białym Potoku, Boryczówce, Budzanowie, Byczkowcach, Chomiakówce, Chorostkowie, Czortkowie, Darachowie, Hleszczawie, Horodnicy, Iwanówce Trembowelskiej, Jabłonowie, Janowie Trembowelskim, Kluwińcach, Kobyłowłokach, Kociubińcach, Kopyczyńcach, Krowince, Liczkowcach, Ładyczynie, Łoszniowie, Majdanie, Młyniskach, Mogilnicy, Myszkowicach, Nastasowie, Niżborgu Nowym, Ostrowczyku, Podhajczykach Justynowych, Rydodubach, Semenowie, Siemakowcach, Strusowie, Trembowli, Wierzbowcu, Załawiu, Zazdrości.

Zabytki opracowane w tomie znajdują się w miejscowościach: Barysz, Bohorodyczyna, Chocimierz, Czernelica, Delawa, Dżurkow, Horodenka, Huta Nowa, Kamionki Wielkie, Koropiec, Korościatyna, Kowalówka, Michalecz, Nowostawce, Obertyna, Porchowa, Potok Złoty, Pużniki, Słobódka Dżuryńska, Soroki, Szwejkowo, Śniatyń, Trybuchowce, Uść Zielony, Werbka, Woronów, Żuków.

Tom zawiera monografie 21 kościołów i klasztorów Lwowa z okresu przedrozbiorowego, m.in.: Św. Jana Chrzciciela, Matki Boskiej Śnieżnej, Św. Anny i dawny klasztor OO. Augustianów, Niepokalanego Poczęcia Najśw. Panny Marii i klasztor SS. Bernardynek, Wszystkich Świętych i klasztor PP. Benedyktynek, Św. Zofii, Św. Piotra w Okowach i klasztor PP. Brygidek, Św. Łazarza, Św. Katarzyny Sieneńskiej i klasztor SS. Dominikanek, Św. Marcina i klasztor OO. Karmelitów Trzewiczkowych, klasztor i szpital OO. Bonifratrów, Św. Mikołaja i klasztor OO. Trynitarzy.

Publikacja stanowi bezpośrednią kontynuację tomu 19 części I serii Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej, wydanego w roku 2011 i zawiera opracowania lwowskich zespołów kościelno klasztornych: Bernardynów, Dominikanów (Bożego Ciała i św. Marii Magdaleny), Jezuitów oraz Karmelitów (pierwotnie bosych, od końca wieku XVIII – trzewiczkowych). Klasztor Dominikanów pw. Bożego Ciała ma metrykę czternasto-, a Bernardynów piętnastowieczną, ale należące do nich budowle (z wyjątkiem gotyckich partii klasztoru Dominikanów) powstały w epoce nowożytnej, podobnie jak wszystkie pozostałe opracowane zabytki.

Wyjątkowość kolejnego tomu serii inwentarza zabytków sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej polega na zawarciu w nim monografii jednego tylko obiektu – najważniejszej rzymsko-katolickiej świątyni Lwowa, czyli katedry łacińskiej.

(ze wstępu) Opracowanie inwentarza zabytków, a właściwie historyczno-artystycznej monografii katedry łacińskiej we Lwowie stanowiło zadanie o znacznie większej skali złożoności w stosunku do dotychczasowych doświadczeń w realizacji inwentarza sztuki Kościoła rzymskokatolickiego na terenie dawnego województwa ruskiego. Sama skala obiektu, tak z punktu widzenia architektury, jak i bogactwa wyposażenia, jest porównywalna z największymi lwowskimi kościołami zakonnymi, przede wszystkim Bernardynów i Dominikanów. Zasadniczą różnicę czyni natomiast ranga świątyni metropolitalnej i wynikająca z niej złożoność problematyki historycznej, a także ciągłość dziejów katedry, od w. XIV do XXI.

Poza opracowaniem średniowiecznych dziejów jej powstania i wyposażenia, nowożytnych przekształceń (polegających na otoczeniu jej charakterystycznym wieńcem kaplic oraz całościowej barokizacji w latach 1765-1780), restauracji z końca XIX w. i konserwacji z okresu międzywojennego, publikacja prezentuje dzieje katedry aż do najnowszych czasów, w których stopniowo odzyskuje ona swój blask na skutek współczesnych prac konserwatorskich. 

Publikacja zawiera zwyczajowo obszerne opisy architektury, dekoracji malarskiej oraz rzeźbiarskiej. Weryfikuje wiedzę o wielu różnorodnych elementach wyposażenia wnętrza (np. kolekcji portretów oraz paramentów liturgicznych) i zestawia je z zachowanymi, ale często rozproszonymi obiektami. Uporządkowanie wiadomości historycznych pozwoliło na krytyczną analizę i ocenę dotychczasowego stanu badań oraz nakreślenie szerokiego zarysu problematyki artystycznej.

Podobnie jak we wszystkich poprzednich tomach, tekst opracowania ilustrują 844 często unikalne fotografie dokumentujące dawny i współczesny wygląd lwowskiej katedry łacińskiej.

Tom zawiera opracowania świątyń zabużańskiej części dawnej ziemi chełmskiej, przynależącej administracyjnie do województwa ruskiego dawnej Rzeczypospolitej, choć oddzielonej od niego terenem dawnego województwa bełskiego. Obiekty z tego terenu należały do dekanatu lubomelskiego diecezji chełmskiej, w XIX w. zostały wcielone do diecezji łucko-żytomierskiej, a w okresie międzywojennym należały do diecezji łuckiej. 

W tomie 22. opracowano obiekty w miejscowościach: Binduga, Luboml, Maciejów, Opalin, Ostrówki, Przewały, Pulemiec, Radziechów, Ratno, Rymacze, Szack i Zabłocie. Publikacja stanowi „zamknięcie" inwentaryzacji terenowej dawnego województwa ruskiego w jego przedrozbiorowych granicach.

Tom podsumowuje ćwierć wieku pracy poświęconej dokumentowaniem historycznej i artystycznej spuścizny Kościoła rzymskokatolickiego na terenie dawnego województwa ruskiego. Zawiera uzupełnienia do opublikowanych już monografii (o objętości kwalifikującej je w kilku przypadkach do rangi samodzielnych opracowań), słownik artystów i rzemieślników opracowany na podstawie wzmianek w dotychczas wydanych tomach, a także wykazy opracowanych parafii oraz miejscowości w których znajdowały się należące do nich kościoły filialne i kaplice publiczne. Wyjątkowym dodatkiem do tomu 23. jest płyta CD zawierająca obszerny indeks nazwisk do tomów 1–23.